خشکی
درمان با داروهای گیاهی از زمان‌های باستان وجود داشته است. ایرانیان از دیرگاه با استفاده از داروهای گیاهی و با پی بردن به آمیختگی روح و جسم آدمی با طبیعت، از این نعمت خدادادی برای تسکین آلام روحی و بیماری‌های جسمی خود سود برده‌اند. ابوعلی سینا یکی از پزشکان حاذق ایرانی است که در دنیا نیز شناخته شده می‌باشد. وی از جمله پزشکانی است که با شناسایی مزاج‌های مختلف در انسان و طبیعت گیاهان در راستای تعدیل مزاج و درمان امراض کتاب‌های زیادی نوشته است و در زمان خود بیماری‌های زیادی را درمان کرده است. البته شناخت و مصرف داروهای گیاهی نیز اصولی دارد که باید زیر نظر متخصصین استفاده شود. متخصصان طب سنتی مزاج آدمی را به دو دسته گرم و سرد تقسیم کرده اند. در این مقاله به توضیح مزاج و طبع گرم و خوراکی‌هایی که با طبیعت این مزاج سازگار است می‌پردازیم.
طبع گرم
انسان امروزی با وجود پیشرفت تکنولوژی و داروهای متفاوت شیمیایی و درمان‌های عصر جدید همچنان از طبیعت بی‌نیاز نشده است. چه بسا انسان‌های زیادی که برای درمان بیماری‌های صعب‌العلاج خود همچنان دست به دامان طب سنتی و گیاهان دارویی می‌شوند. طبیعت با صدای آرامبخش بخش باد و رودخانه، گیاهان خوش عطر و زیبا، کوه‌های سر به فلک کشیده و… مادری با وقار و دست و دلباز برای انسان امروزی است، که از حیطه شهر و زندگی پر هیاهوی عصر اتم ساعاتی روان خود را تسکین دهد.
مادر طبیعت، علاوه بر اینکه آرام بخش ذات انسان می‌تواند باشد به تنهایی پزشکی حاذق است که آدمی می‌تواند خود را به او بسپارد تا در کوتاهترین زمان و با صرف هزینه اندک و بدون عوارض جانبی عدیده داروهای شیمیایی شفا یابد. اگر هر شخص مزاج خود را بشناسد و طبق مزاج خود غذا میل می‌کند بیماری‌ها کمتر به سراغ وی می‌آیند.
در طب سنتی مزاج‌ها به دو دسته گرم و سرد تقسیم می‌شوند که هر کدام از این دو بر اساس خشکی یا تری بدن مزاج‌های دیگری را تشکیل می‌دهند. از آنجا که این مقاله درباره مزاج و طبع گرم می‌باشد، به توضیح و تشریح دو طبع دموی و صفراوی که از زیر مجموعه‌های طبع گرم می‌باشند می‌پردازیم.
بررسی طبع صفراوی
شخصی که مزاج صفراوی داشته باشد علائمی مثل گرمی و خشکی پوست، زردی رنگ چهره، رگ‌های برجسته، خطوط نمایان صورت و چربی اندک زیر پوست را دارد.
خصوصیات ظاهری هر فرد بستگی زیادی به مزاج دارد که با آن به دنیا آمده است. این مزاج ابتدا از طریق لقاح تخمک و اسپرم و وراثت ژن‌های پدر و مادر و در درون رحم مادر با توجه به تغذیه و شرایط روحی و جسمی وی ظاهر نهایی فرد شکل می‌گیرد. البته در طول رشد با توجه به تجربیات دوران متفاوت، شیوه زندگی، نحوه تغذیه، اتفاقات، حوادث و بیماری‌های مختلف مزاج آدمی دستخوش تغییرات می‌شود.
مثلاً ممکن است فردی در ابتدا با مزاج صفراوی به دنیا بیاید و با گذشت زمان و مثلا با مهاجرت، مزاج این فرد به سوداوی گرایش پیدا کند. که مزاج ثانویه، مزاج اکتسابی فرد می‌شود. البته مزاج اکتسابی به ویژگی‌های کلی و ثابت فرد، مانند رنگ چشم و استخوان بندی فرد تاثیر نمی‌گذارد، ولی ممکن است فردی بر اثر تغییر مزاج، موهایش از حالت صاف به مجعد تغییر حالت بدهد و روحیات و خلقیاتش در اثر تغییر مزاج به کلی تغییر کند.
افراد صفراوی مستعد لاغری هستند و به اصطلاح هر چه بخورند چاق نمی‌شوند. البته لاغری صفراوی‌ها به این معنا نیست که استخوان بندی باریک دارند بلکه عموما افراد چهارشانه و قد بلند می‌باشند. لاغری افراد صاحب این مزاج به این علت است که صفرا چربی سوز است و اگر املاح صفرا در خون زیاد باشد مانع رشد چربی زیر پوست فرد می‌شود.
موهای این افراد ضخیم و مشکی است و موهای پرپشتی دارند، البته در سنین جوانی و به علت حرارت سر دچار طاسی و ریزش موی شدید می‌شوند.
موهای این افراد مجعد است و کمتر موهای صاف دارند. رشد مو در این افراد سریع‌تر از افراد دیگر می‌باشد و مثلاً یک مرد با طبع صفراوی بیشتر از آقایان دیگر صورت خود را اصلاح می‌کند. معمولاً این افراد موهای سرشان زود چرب می‌شود زیرا صفرا چربی را به سمت بالا هدایت می‌کند و از طریق پوست سر دفع می‌کند.
پوست افراد صفراوی گرم است و با لمس کردن پوست این افراد حرارت قابل تشخیص است. رگ‌های صفراوی‌ها از زیر پوستشان بیرون زده و برجسته می‌باشد و ضربان نبض قوی و پرفشار دارند.
افراد صفراوی کم اشتها و کم خوراک هستند و کمتر به بیماری‌های گوارشی از جمله نفخ و یبوست دچار می‌شوند. تمایل بیشتر به خوردن غذاهای سرد و تر؛ مانند کاهو، خیار، ترشی، لواشک و سرکه دارند و به غذاهای گرم و شیرین کمتر تمایل نشان می‌دهند.
میل جنسی این افراد عموماً بالا می‌باشد. صفراوی‌ها، کم خواب هستند و خواب‌های بد و آشفته زیاد می‌بینند. این افراد دیر به خواب می‌روند و زیاد از خواب می‌پرند. ممکن است فردی هیچ یک از نشانه‌های ظاهری افراد صفراوی را نداشته باشد و تحت عوامل محیطی، استرس و تغذیه صفرای خونش بالا برود و در خواب روزانه‌اش اختلال ایجاد کند.
افراد با طبع گرم صفراوی تحمل گرما و فصل تابستان را ندارند و از فصول خنک و سرد سال لذت می‌برند. از جمله ویژگی‌های شخصیتی این افراد این است که افرادی پر انرژی، عجول، زود خشم، حسود، سرعت حرکات و حرف زدن، سرعت فکر، سرعت تصمیم گیری، چالاک، منظم، با برنامه و با پشتکار می‌باشند.
این افراد زود خشمگین می‌شوند و زود از خشم خود پشیمان می‌شوند. صفراوی‌ها ورزشکاران و فرماندهان نظامی خوبی می‌توانند بشوند. از نکات جالب صاحبان این مزاج این است که صفراوی‌ها با وجود عصبانیت زیاد کمتر دچار بیماری‌های قلبی می‌گردند. حتماً شما هم افرادی را دیده‌اید که پرخشم و تند خشم هستند، ولی عمرهای طولانی دارند و از سلامت بدنی خوبی برخوردار می‌باشند.
احتمالا شما با دیدن این افراد فکر می‌کنید، چون آنها خشم خود را بیرون می‌ریزند، کمتر آسیب می‌بینند؛ در واقع در توجیه این موضوع باید گفت که صفرا خلطی است که عروق را باز می‌کند و چربی و رسوب را می‌سوزاند. این افراد به راحتی دچار چربی خون نمی‌شوند مگر اینکه رطوبت یا سردی در اثر عوامل دیگر به بدن این افراد نفوذ کند.
در عوض این افراد بیشتر به بیماری‌های گوارشی مانند زخم معده، سنگ صفرا، سوزش معده و ریفلاکس‌های گوارشی مبتلا می‌شوند. ناباروری نیز از جمله بیماری‌هایی است که بانوانی که غلبه صفرا دارند با آن روبرو می‌شوند.
توصیه‌های عمومی برای افراد با طبع گرم صفراوی
- از پرخوری و ریز خوری بپرهیزند.
- به موقع به خواب بروند و مطمئن شوند، که حداقل ۶ تا ۷ ساعت در روز می‌خوابند.
- از قرار گرفتن در موقعیت‌های استرس‌زا بپرهیزند.
- هنگام عصبانیت یک لیوان آب خنک می‌تواند به آنها کمک کند.
- زندگی در مناطق خنک و مرطوب برایشان مفیدتر است.
- فعالیت‌های ورزشی به هنگام صبح زود و خنکی هوا برایشان مفید است. ورزش در هوای گرم رطوبت بدن را کم می‌کند و این امر برای افراد صفراوی مناسب نیست.
- حجامت در افراد صفراوی کمک می‌کند رنگ چهره گلگون‌تری داشته باشند. حجامت می‌تواند به افرادی که صفرای زیاد خون و لاغری مفرط دارند کمک کند تا فربه شوند.
غذاهای مفید برای افراد صفراوی یا طبع گرم و خشک:
- انواع مرکبات
- انار
- شاه توت
- خیار
- سیب
- گلابی
- آلبالو
- گیلاس
- آلو
- گوجه سبز
- زرشک
بهترین دارو برای این افراد:
- هندوانه
- رمک
- کدو خورشتی
- هویج فرنگی
- روغن زیتون
- سوپ جو
- سبزیجات تازه مانند اسفناج و گشنیز
است.
لیمو ترش تازه و روغن زیتون، همچنین سیب زمینی بخارپز، قارچ، بامیه، پیاز، برگ هلو، برگ زردآلو، مغز بادام خام تازه برنج سفید با روغن زیتون، کدو حلوایی، نخود فرنگی، عدس، ماش، جو دوسر، مخمر آبجو و لیمو عمانی برای کبد افراد صفراوی مزاج بسیار مفید است.
بذرهای ملین مانند خاکشیر، اسفرزه، تخم ریحان، تخم‌مرو، بارهنگ، بالنگو، ترشیجات طبیعی، مغز فلوس، شیرخشت، ترنجبین، عسل به همراه لیمو ترش تازه و به صورت شربت که به آرامی باید میل شود.
تخم خیار، تخم کدو، تخم هندوانه و بذر کاهو از هر کدام به مقدار مساوی مخلوط کرده آسیاب شود و روزی دو بار هر بار یک قاشق غذاخوری در یک لیوان آب مخلوط کرده و میل شود.
دمنوش‌های کاسنی، گل ختمی، گل بنفشه، گل نیلوفر، عناب و همچنین عرق بیدمشک نیز برای طبع صفرا نافع می‌باشند.
غذاهای مضر برای افراد طبع گرم و صفراوی مزاج
این افراد به طور کلی باید از غذاهای خشکی‌دهنده و حرارت‌زا پرهیز کنند تا حرارت و خشکی بدن‌شان بیشتر نشود. از جمله این غذاها می‌توان به چای، قهوه، نسکافه، غذاهای فریز شده، زودپز شده، سرخ شده، غذاهای چرب و پرحجم مانند ماکارونی و آش رشته، سیر، کلیه غذاهای گرم، نوشابه، ادویه جات تند، آب یخ، نوشیدن مایعات همراه با غذا یا بلافاصله بعد از آن، شیرینی جات قنادی و مصنوعی، آجیل شور، گوشت قرمز، بریده بریده غذا خوردن (یعنی اینکه انسان مدام در حال خوردن باشد؛ مثل تخمه شکستن و خوردن تنقلات) بادمجان، موز، کلیه غذاهای ساندویچی، خربزه آناناس و طالبی را نام برد که برای طبع صفراوی مناسب نیستند.
بررسی طبع گرم دموی
در بدن دموی‌ها تجمع گرما، حرارت و رطوبت وجود دارد. دموی مزاج‌ها افرادی پر گوشت و چهارشانه هستند، قد متوسط و استعداد چاقی نیز دارند. کف دست این افراد پر گوشت و قرمز است. چهره دموی ها، سرخ سفید یا سبزه گلگون است. زیاد جوش می‌زنند و به خصوص در مواقع استرس آکنه‌های گرد و قرمز در بدن‌شان بیرون می‌ریزد.
موی این افراد زیاد است به خصوص در ناحیه پایین تنه، ولی مانند صفراوی‌ها ریزش مو دارند. سفیدی چشم دموی‌ها مایل به قرمز است و سریع ماهیچه می‌آورند. مثلاً بعد از یک ماه بدنسازی، ماهیچه‌های بزرگتری نسبت به سایر مزاج‌ها به دست می‌آورند.
دموی‌ها خوش خواب و پرخواب هستند و از طرفی تحمل بی‌خوابی و کم‌خوابی را هم دارند، ولی اگر رطوبت بدن‌شان بالا برود، خوابشان زیاد و سنگین می‌شود. در فصل بهار گرایش زیادی به خواب دارند.
اشتهای خوبی دارند و بیشتر به خوردن گوشت و شیرینی تمایل دارند. این افراد تحمل گرما یا سرمای زیاد را ندارند. فصل بهار به علت دم زیاد خواب آنها را زیاد می‌کند و فصل پاییز برای آنها بهترین فصل است.
دموی ها، افرادی پر انرژی، معاشرتی، خوش صحبت و بذله‌گو هستند. البته سعی کنید دموی‌ها را خشمگین نکنید، زیرا خشم بدی دارند و ممکن است کارهای خطرناکی از ان‌ها سر بزند.
اعتماد به نفس بالا، ریسک پذیری، عاشق‌پیشگی و تنوع طلبی از صفات شخصیتی دیگر دموی مزاج‌ها می‌باشد. دموی‌ها اگر تغذیه سالم و ورزش مناسب نداشته باشند، در خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی، غلظت خون، فشار خون، دیابت و کلسترول بالا می‌باشند.
توصیه‌ها و مواد غذایی مفید برای دموی ها
- نوشیدن روزی ۶ لیوان آب خنک نیم ساعت قبل و نیم ساعت بعد از غذا
- زرشک
- کاهو
- خیار
- میوه‌جات
- انار
- سبزیجات
- سوپ ترش
- لیمو ترش تازه
- استفاده از سالاد فصل قبل از غذا
- روغن زیتون
- حبوبات و غلات جوانه زده و بذرهای ملین
- عسل
- غذاهای خام
- انواع توت قرمز شاه توت
- کدو خورشتی
- نوشیدن ۲ تا ۳ لیوان آب زرشک که سریع خون را به حالت طبیعی بازمی‌گرداند
- کم‌خوری و استفاده از غذاهای ساده و کم کالری مانند سبزیجات بخارپز
برای افراد دموی مفید است.
غذاهای مضر برای افراد با طبع گرم دموی
- غذاهای سرخ‌شده چرب و پر حجم
- شیرینی جات
- رخوری
- ادویه‌جات تند
- غذاهای شور
- گوشت زیاد
- کره و خامه
- غذاهای نشاسته‌ای
- نان
- آب یخ
- دوغ
- نوشابه
- تخم‌مرغ
- نوشیدن مایعات همراه با غذا یا بلافاصله بعد از غذا
- خرما
- رطب
- توت
- توت خشک
- کشمش
- سس
- رب
- ترشیجات
- سرکه
- سیر
- چای
- قهوه
- نسکافه
- ماست
- بادمجان
- و غذاهای ساندویچی
از جمله غذاهای مضر برای افراد دموی مزاج است.
توصیه‌های عمومی برای افراد دموی مزاج
- معمولاً بیماری‌های این افراد در اثر افزایش حرارت و رطوبت است، لذا محیط‌های سرد و خشک برای آنها بهتر است.
- غذاهای سرد و خشک، غذاهای تازه، میوه‌های خشک شده، دمنوش‌های آرامبخش به افراد دموی کمک می‌کند میل‌شان را به خوردن غذاهای چرب، پرکالری و هله هوله‌ها کنترل کنند.
- مصرف گوشت زیاد موجب افزایش خون این افراد و در نتیجه بیماری می‌شود.
- یک فرد دموی باید سعی کند سحرخیز باشد و از پرخوابی بپرهیزد.
- پیاده روی و کوهنوردی سبک در هوای خنک، برای دموی‌ها بسیار روح بخش و مفید است.
- حجامت و اهدای خون برای کنترل پرخونی دموی‌ها ضروری است.
- معاشرت و تفریح به حد اعتدال، برای طبع دموی بسیار کمک کننده می‌باشد.
امروزه که غذاهای سرد و فست فود‌ها زیاد شده اند، یک فرد دموی باید مراقب باشد این غذاها اعتدال طبع وی را نگیرند و با مصرف موادغذایی سالم و گیاهی طبع خوب خود را حفظ کند.
هر دو مزاج طبع گرم (صفراوی، دموی) برای تعدیل طبع خود بهتر است به طور اعتدال از غذاهای گرم استفاده کرده و در مصرف آنها زیاده‌روی نکنند. در صورتی که املاح صفراوی یا دم در خون شخصی زیاد باشد، طبق نظر متخصص طب سنتی برای اعتدال طبع خود از سردی دهنده‌ها استفاده کند.
سردی دهنده‌ها در تضاد با گرمی دهنده‌ها هستند. سردی دهنده، یعنی هر عاملی که در بدن سوخت و ساز، متابولیسم و حرارت را کم می‌کند. زندگی در مناطق خنک، کم غذا خوردن، آرامش و یوگا، از جمله مواردی است، که به کاهش حرارت بدن و تعدیل طبع گرم مزاجان کمک فراوانی می‌کند.
تغذیه با خوراکی‌های سالم و تازه، دوری از مصرف مواد کنسروی، فست‌فودها و غذاهای فرآوری شده، برای اعتدال طبع گرم مزاجان و کاهش بیماری‌هایی که در اثر حرارت بدن به وجود می‌آیند، نافع است.
از جمله دمنوش‌های با طبع خنک می‌توان به کاسنی، آلبالو، گل سرخ، زرشک، قهوه سبز و… اشاره کرد. دمنوش‌های با طبع خنک علاوه بر پایین آوردن حرارت بدن، خواص فراوانی برای سلامت و آرامش اعصاب دارند.
