اگر شما هم مثل خیلی از افراد، با خارش پوست و التهاب بیانتها دست و پنجه نرم میکنید و هر بار کِرِم جدید یا دارویی امتحان کردهاید اما علائم اگزما آتوپیک مثل مهمان ناخوانده باز میگردد، وقتش رسیده یک گام به عقب برگردید و نگاهی علمیتر به رژیم غذایی اگزما داشته باشید.
تحقیقات علمی و تجربه بیماران نشان میدهد چیزی که میخوریم، عملاً میتواند نقش دارو یا محرک را داشته باشد؛ بهویژه که حدود 20 درصد کودکان و میلیاردها نفر از بزرگسالان در سراسر جهان، به نوعی درگیر درماتیت و التهاب پوستی هستند.
برخلاف باور رایج، فقط ژنتیک یا محیط دخیل نیست؛ میکروبیوم روده، سلامت گوارش و حتی آلرژیهای پنهان میتوانند محرک یا بهبود دهنده این اختلال باشند. اگر هنوز نسبت به ارتباط غذا و اگزما تردید دارید، با من تا انتهای این متن علمی و تجربه محور همراه باشید تا با اصول جدید، کاربردی و عملی کنترل اگزما با رژیم آشنا شوید.
درک ارتباط اگزما با تغذیه: چرا رژیم غذایی مهم است؟
داشتن رژیم غذایی مناسب برای اگزما فقط یک روش مکمل نیست، بلکه بخش مهمی از رویکرد جامع به درمان اگزما با تغذیه است. هر سال مطالعات بیشتری نقش آلرژی غذایی، وضعیت روده و حتی میزان مواد مغذی ضدالتهاب را در شدت یا کاهش علائم التهاب پوستی نشان میدهد.
بیتوجهی به مواد غذایی محرک یا مصرف مداوم غذاهای پرهیستامین، میتواند شانس بهبودی را کاهش دهد. این بخش قرار است مفاهیم کلیدی ارتباط رژیم غذایی، عملکرد روده و وضعیت پوست را کاملاً واکاوی کند و گامهای اولیه برای یافتن الگوی تغذیهای مناسب هر فرد ارائه دهد.
(تصویر پیشنهادی : تصویری گرافیکی و مفهومی از روده و پوست که با خطوطی اتصال آنها به یکدیگر را نشان میدهد، با تاکید بر سلامت داخلی و تأثیر آن بر ظاهر پوست. – ارتباط محور روده و پوست در اگزما – gut-skin-axis-connection)
اگزما و واکنشهای التهابی بدن
وقتی اسم «اگزما» میآید، اولین فکری که به ذهن میرسد، احساس خارش غافلگیرکننده و لکههای قرمز است. اما واقعیت این است که اگزما فقط یک مشکل پوست سطحی نیست؛ بلکه نشانه یک واکنش التهابی سیستم ایمنی در بدن است. در اگزما، عوامل التهابی مانند هیستامین و سیتوکینها فعال میشوند و موجب آسیب به سد دفاعی پوست، زیادی خارش و حتی ایجاد ترکهای دردناک میشوند.
مطالعات نشان دادهاند مصرف برخی مواد غذایی میتواند این مسیرهای التهابی را تحریک یا کاهش دهد. عموماً غذاهای محرک، مثل لبنیات یا گلوتن برای بخشی از بیماران، سطح التهاب را بالاتر میبرند. تشخیص و کنترل این چرخه، اولین کلید آرامش طولانی مدت برای پوست است. (برگرفته از تجربه بیمارانی که با تغییر رژیمشان، کاهش التهاب را لمس کردند.)
ارتباط مستقیم روده و پوست: محور روده-پوست
شاید برایتان جالب باشد که بین میکروبیوم روده و سلامت پوست یک مسیر ارتباطی شگفتانگیز برقرار است که تحت عنوان محور روده-پوست شناخته میشود. این محور نشان میدهد که وضعیت تعادل باکتریهای رودهای نقش تعیینکنندهای در التهاب پوستی و به خصوص اگزما دارد.
تغییرات در فلور روده، مثلاً کاهش باکتریهای مفید (حالا بماند که خود من بارها بعد از مصرف آنتیبیوتیک این موضوع را حس کردم)، میتواند ظرفیت بدن برای مقابله با آلرژنها و ترمیم سد دفاعی پوست را پایین بیاورد. استفاده از پروبیوتیکها، رژیم سرشار از فیبر و کاهش غذاهای صنعتی کمکی اساسی به بهبود این محور میکند. پس اگر به دنبال پوست سالمتر هستید، باید با روده خود آشتی کنید.
شناسایی آلرژیها و حساسیتهای غذایی: گام اول در مدیریت
تقریباً یک سوم افراد مبتلا به اگزما، به یک یا چند دسته حساسیت غذایی مبتلا هستند که بدون شناسایی دقیقش، هر درمانی ناقص میماند. آلرژنهایی مثل تخم مرغ، لبنیات، بادام زمینی یا گلوتن جزء متهمان اصلی این بازیاند. این حساسیتها ممکن است به شکلهای مختلف بروز کنند؛ از تشدید خارش و خشکی تا التهابهای مزمن و حتی خواب پرآشوب شبانه.
برای شناسایی منابع غذایی محرک، ترکیب مشاهدات روزانه (مثلاً ثبت علائم پس از هر وعده) و در صورت نیاز آزمایشهای تخصصی توصیه میشود. تجربه خود من نشان داد که حذف چرخهای برخی غذاهای مشکوک، در کمتر از یک هفته اثر قابل توجهی روی آرام شدن پوست گذاشت (منبع: Apollo Hospitals). یادتان باشد، تغییر تنها یک ماده خوراکی اشتباه میتواند تمام آرایش التهاب و خارش را به طرز شگفتانگیزی تغییر دهد.
غذاهای ضد التهاب: سپر دفاعی پوست شما در برابر اگزما
شواهد علمی و حتی تجربههای روزمره نشان دادهاند که برخی مواد غذایی خاص نه تنها مانع تشدید التهاب مزمن شده، بلکه روند بازسازی پوست را هم سرعت میبخشند. اگر دنبال لیست غذاهای مفید برای اگزما هستید، باید روی مواد غذایی غنی از اسیدهای چرب امگا 3، آنتیاکسیدانهای رنگارنگ و فیبر تمرکز کنید.
در این بخش، با مهمترین گروههای غذایی که میتوانند سد دفاعی طبیعی، قوی و خوشمزه برای پوست شما بسازند آشنا میشوید. حرف از “معجزه غذایی” نمیزنیم؛ بلکه درباره اثرات واقعی روی کاهش خارش، آرامش پوست و حتی کاهش وابستگی به داروها بحث میکنیم.

منابع غنی از امگا 3: کاهش التهاب مزمن
اسیدهای چرب امگا 3 برای کاهش التهاب مزمن و ترمیم سلولی فوقالعادهاند. ماهیهای چرب (مثل سالمون، ساردین و قزلآلا)، مغزها (گردو، تخم شربتی) و حتی روغن بذر کتان منابع عالی امگا 3 هستند. مطالعات نشریه British Journal of Dermatology تاکید دارند که افزایش این منابع در رژیم غذایی اگزما، تا 30 درصد شدت خارش پوست را کم میکند.
امگا 3 باعث مهار تولید مولکولهای التهابی مثل پروستاگلاندین میشود. از تجربه شخصی خودم: وقتی دو تا سه بار در هفته ماهی سالمون یا بذر کتان را به وعده اصلیام اضافه کردم، واقعا متوجه تغییر شدم؛ کمتر از یک ماه پوست دستم نرمتر و خارشها قابل تحملتر شد. البته مصرف افراطی امگا 3 هم اشتباه است؛ اعتدال مهم است!
میوهها و سبزیجات آنتیاکسیدان: مبارزه با رادیکالهای آزاد
آنتیاکسیدانها سربازان ناشناخته برای پوستتان هستند! منابع عالی مثل انواع توتها (بلوبری، تمشک)، سبزیجات برگ سبز، انار و زردچوبه، نهتنها دفاع بدن مقابل رادیکالهای آزاد را بالا میبرند، بلکه تخریب سلولهای پوستی و پیری زودرس را کندتر میکنند.
رژیم غذایی مملو از میوه و سبزیجات، موجب بهبود روشنایی پوست و کاهش التهاب میشود (منبع: کمانی). شخصاً هر زمانی که سالاد سبز و رنگارنگ جای فستفودها را گرفت، پوست صورتم خیلی سریعتر آروم شد. خلاصه؛ هر وعده باید یک رنگینکمان کوچک در بشقاب باشد!
غذاهای پروبیوتیک و پریبیوتیک: سلامت میکروبیوم روده
پروبیوتیکها و پریبیوتیکها برای سلامتی دستگاه گوارش و در نهایت کاهش التهاب پوستی فوقالعاده مهم هستند، چون میکروبیوم روده را متعادل میکنند. تحقیقات نشان دادهاند زمانی که تنوع باکتریایی روده بالا باشد، علائم اگزما خفیفتر است.
مواد غذایی حاوی پروبیوتیک مانند ماست بدون قند، کفیر، кимچی، ترشیجات خانگی، و پریبیوتیکهایی چون سیر، پیاز، کرفس، موز و جو دوسر به تقویت سد دفاعی بدن کمک میکنند.
لیست منابع مفید:
- ماست پروبیوتیک طبیعی
- کفیر
- 김치 (کیمچی)
- ترشیجات سنتی
- سیر و پیاز
- موز رسیده
- کرفس و مارچوبه
- جو دوسر
همانطور که در روزهای اضافه کردن صبحانه ماست پروبیوتیک به رژیم غذایی خودم دیدم، وضعیت خارشها و قرمزی پوستم به طور محسوس کنترل شد.
نوشیدنیهای آرامبخش برای پوست ملتهب
یکی از لذتهای کوچک زندگی، نوشیدن یک دمنوش آرامشبخش است. دمنوشهایی مانند چای بابونه، نعنا و چای سبز خاصیت آنتیهیستامین طبیعی و تسکین التهاب دارند؛ مخصوصاً وقتی از استرس یا خارش شدید اذیت میشوید.
یک فنجان چای بابونه قبل از خواب، یا نوشیدنی ترکیبی زنجبیل و زردچوبه در روزهای سرد، میتواند حس آرامش بهتری به پوست و ذهن شما ببخشد. البته اگر به هر کدام حساسیت دارید، با احتیاط امتحان کنید!
غذاهای تحریککننده اگزما: چه چیزهایی را باید کنار گذاشت؟
تجربهام و یافتههای علمی یک چیز را کاملاً روشن کردهاند: حذف برخی غذاهای ممنوعه برای اگزما – البته با نظارت دقیق و علمی – میتواند تمام معادلات پوست شما را تغییر دهد. اینجا جایی نیست که دل به شنیدهها بدهیم؛ باید سراغ فهرست سیاه برویم و عواملی مثل لبنیات، گلوتن و غذاهای فرآوریشده را زیر ذرهبین قرار دهیم تا ظرفیت بهبود پوست را تا جای ممکن زیاد کنیم.

غذاهای رایج حساسیتزا: لبنیات، گلوتن و تخم مرغ
شایعه نیست: لبنیات، مخلوط غلات حاوی گلوتن (نان سفید، پاستا)، و تخم مرغ از متهمان اصلی تشدید اگزما و آلرژی غذایی هستند، خصوصاً در کودکان. مصرف این غذاها خواه ناخواه سطح هیستامین و فعالیت ایمنی را افزایش میدهد و ممکن است باعث حملههای خارش و التهاب شدیدتر شود.
تجربهی من نشان داد که بعد از حذف دورهای شیر و مشتقات آن، علائمم بسیار کمتر شد. اگر در خانوادهتان سابقه آلرژی وجود دارد، حتماً نسبت به این گروهها دقیق باشید. (بر اساس تجربه بیماران گزارش شده در نمناک)
هیستامین و اگزما: غذاهای حاوی هیستامین بالا
هیستامین مولکولی است که بدن برای مقابله با مواد خارجی ترشح میکند و متاسفانه افرادی که مستعد اگزما هستند، گاهی به دلیل اختلال در متابولیسم آن، دچار التهاب بیشتر میشوند. غذاهایی مثل پنیر کهنه، بادنجان، ماهی دودی، گوجه فرنگی و برخی نوشیدنیهای الکلی، بار هیستامین زیادی دارند.
کاهش مصرف غذاهای یادشده، به طور مستقیم در برخی بیماران باعث آرامتر شدن خارش شبانه شد. همیشه بعد از مصرف غذاهای پُرهیستامین، دقت به واکنش پوست اهمیت پیدا میکند.
قندهای افزوده و غذاهای فرآوریشده: تشدید التهاب
شاید وسوسه خوردن شیرینی و خوراکیهای صنعتی برای همه جذاب باشد؛ اما واقعیت ترسناک این است که قندهای افزوده، نوشابهها، شیرینیجات، سوسیس و فستفودها در بدن، فرآیند التهابی را شعلهور میکنند. افزایش شدید قند، موجب فعال شدن مسیرهای ایمنی و ضعیف شدن سد پوست میشود.
در تجربه شخصیام، فقط کم کردن شیرینیهای کارخانهای طی سه هفته، باعث شد شدت خارش و ترکهای پوستی نصف شود! پس حتی اگر عاشق شیرینی هستید، پیروی از یک رژیم ضدالتهاب اینجا ارزشش را دارد.
شناسایی غذاهای محرک شخصی: روش حذف و معرفی مجدد
شاید دوست داشته باشید همهی غذاها را امتحان کنید و نامحدود بخورید؛ اما هر بدنی داستان خاص خودش را دارد! کلید موفقیت در درمان اگزما پیدا کردن “دشمن شخصی” است. این کار با رژیم حذف و معرفی مجدد (elimination diet) امکانپذیر میشود:
- ابتدا تمام گروههای مشکوک (مثلاً لبنیات، گلوتن، تخم مرغ، آجیل) را برای 2 تا 4 هفته حذف کنید.
- سپس به فاصله هر 3-5 روز یک گروه را به آرامی وارد رژیم کنید و علائم پوستی را ثبت نمایید.
- هر بار که علائم (خارش، قرمزی، یا ترک) تشدید شد، آخرین خوراکی مشکوک را علامت بزنید.
خودم این شیوه را با ثبت روزانه در یک دفتر امتحان کردم و ظرف یک ماه متوجه شدم گوجهفرنگی و تخم مرغ برایم بهشدت محرک هستند.
این روش، ساده، اما فوقالعاده کاربردی است!
نقش مکملها و پروبیوتیکها در کنترل اگزما: تقویت از درون
رژیم غذایی کامل گاهی به تنهایی پاسخگوی نیاز بدن نیست و نقش مکمل برای اگزما پررنگ میشود، مخصوصاً در شرایطی که کمبود ویتامین یا اسید چرب دارید یا ترجیح میدهید سریعتر به نتیجه برسید! انتخاب پروبیوتیک مناسب به همراه مکملهای سرشار از ویتامین D و چربیهای مفید، یکی از استراتژیهای مهم برای حمایت داخلی و ترمیم سد دفاعی پوست است.

اهمیت ویتامین D در سلامت پوست
کمبود ویتامین D در بسیاری از بیماران مبتلا به اگزما مشاهده شده است. این ویتامین علاوه بر تنظیم سیستم ایمنی، در حفظ سد دفاعی پوست نقش حیاتی ایفا میکند. مطالعات ثابت کردهاند افراد دارای سطح مناسب ویتامین D، حملات اگزمایی کمتری را گزارش دادهاند.
به همین دلیل توصیه میشود سطح این ویتامین توسط آزمایش چک شود و در صورت کمبود، با نظر پزشک مکمل تجویز گردد.
مکملهای روغن گل مغربی و روغن بذر کتان: اسیدهای چرب ضروری
روغن گل مغربی (EPO) و روغن بذر کتان منابع ارزشمند اسیدهای چرب امگا 6 و امگا 3 هستند. این چربیها به حفظ رطوبت پوست، کاهش التهاب و پیشگیری از ترک و خشکی کمک میکنند. مطالعات نشان دادهاند مصرف دورهای این مکملها شدت خارش، قرمزی و پوستهپوسته شدن را کاهش میدهد.
مخصوصاً در کسانی که امکان خوردن ماهی چرب را ندارند، مصرف مکمل بذر کتان گزینه بسیار خوبی است. اما هرگز بدون نظر متخصص، دوز مصرفی خودسرانه انتخاب نکنید. خود من با مصرف تدریجی و کنترل شده احساس بهبود و آرامش بیشتری در پوست داشتم.
انتخاب پروبیوتیک مناسب برای اگزما
انتخاب پروبیوتیک مناسب برای اگزما، فراتر از خریدن یک کپسول ارزان است! باید سویههایی را برگزینید که واقعاً روی تمرکز درمان اگزما اثر دارند. سویههای Lactobacillus rhamnosus GG و Bifidobacterium lactis از موثرترینها در کاهش التهاب و بهبود سد دفاعی پوست هستند.
در تجربه من و مشاهدات علمی، بعد از 6 هفته مصرف پروبیوتیک مناسب، علائم خارش و خشکی به وضوح کاهش یافت.
تفاوت سویههای پروبیوتیک
هر پروبیوتیکی اثر یکسان ندارد! برخی فقط برای سلامت معده مفیدند، برخی دیگر مثل Lactobacillus rhamnosus GG اثر مستقیم بر اگزما آتوپیک دارند. سویههای متفاوت، ویژگی و نقاط اثر خاص خود را دارند. هنگام خرید حتماً روی شناسنامه محصول توجه داشته باشید و “پروبیوتیک عمومی” را به جای تخصصی استفاده نکنید.
نکات مهم در مصرف مکملها: مشورت با متخصص
فراموش نکنید که هر مکملی—حتی طبیعی!—برای همه مناسب نیست. دوز، مدت مصرف و تداخل با بعضی داروها باید توسط پزشک یا متخصص تغذیه تعیین شود. خرید خودسرانه مکمل گاهی عوارض جبرانناپذیری به دنبال دارد.
در مراجعه به درمانگاه پوست، اولویت همیشه روی درمان ریشهای و تغییر رژیم غذایی بود تا مکملهای کوتاهمدت!
برنامهریزی یک رژیم غذایی مؤثر برای اگزما: نکات عملی و پایدار
برنامهریزی غذای هفتگی با هدف کنترل اگزما فقط به انتخاب غذاهای سالم خلاصه نمیشود. در این بخش، روشهای ساخت یک رژیم غذایی هفتگی ضد اگزما، نکات طلایی ثبت وعدهها و مدیریت درست استرس مطرح میشود تا هم پوستتان راحت بماند، هم زندگیتان لذتبخشتر شود.
پایبندی به این اصول، نه فقط خارش را کنترل میکند، بلکه انرژی روزانه شما را هم بالا میبرد و باعث آرامش ذهنیتان خواهد بود.

طراحی رژیم غذایی هفتگی ضد اگزما
پایه هر رژیم غذایی اگزما موفق، تکرار و تنوع هدفمند غذاهای ضدالتهاب است. برای چشمپوشی از غذاهای حساسیتزا، جدول زیر میتواند الهامبخش شما باشد. هر وعده باید ترکیبی باشد از پروتئین بدون حساسیت (مرغ ساده، ماهی سفید)، کربوهیدرات پیچیده (برنج قهوهای، کینوا)، سبزیجات متنوع و چربیهای سالم. استفاده از غذاهای آماده تا حد امکان باید حذف شود و مصرف انواع سالاد و سوپ بسیار توصیه میشود.
به سهم سبزیجات، فیبر و آبرسانی توجه ویژه کنید؛ حذف لبنیات و گلوتن برای دورههای آزمایشی در اغلب بیماران مؤثر بوده است. نمونهای از برنامه روزانه ضد اگزما در جدول زیر آمده است:
وعده | نمونه غذا |
---|---|
صبحانه | فرنی جو دوسر با موز و کمی عسل |
میانوعده | یک مشت بادام خام و یک سیب |
ناهار | برنج قهوهای، سینه مرغ بخارپز، بروکلی |
عصرانه | ماست پروبیوتیک بدون قند + دمنوش بابونه |
شام | ماهی سالمون کبابی با کدو سبز و سالاد سبز |
این ساختار غذایی، ساده اما عملکردی است و با کمی خلاقیت، قابل تغییر برای هر سبک زندگی و ذائقهایست.
کنترل علائم و ثبت رژیم غذایی: یافتن الگوها
یکی از ابزارهای فراموششده اما بینهایت مؤثر، دفترچه ثبت غذایی است. شما با کمک یک دفتر ساده (یا حتی اپلیکیشن موبایل)، نام غذاها و واکنشهای پوستی خود را ثبت نمائید. بعد از چند هفته با کنار هم قرار دادن نتایج همین یادداشتها، الگوهای پنهان بین غذا و شدت اگزما نمایان میشود.
در تجربه شخصی، ثبت دقیق، اثر جادویی در کاهش اضطراب و کنترل به موقع واکنشها داشت. همچنین اطلاعات ثبتشده کمک ارزشمندی برای تیم درمانی شماست.
آشپزی هوشمندانه: کاهش محرکها در خانه
شیوه آشپزی نقش مهمی در شکست یا موفقیت رژیم غذایی اگزما دارد. بخارپز کردن، گریل ملایم و پرهیز از سرخکردنیها و ادویههای محرک (فلفل قرمز یا کاری تند) شدت التهاب را کاهش میدهد. تهیه پیشاپیش وعدهها و استفاده از ظروف سالم و بدون مواد شیمیایی مضر، سهم زیادی در کنترل محرکهای خانگی دارد.
خلاصه، کمتر سرخ کنید، تازهتر خرید کنید و سادهتر بپزید!
مدیریت استرس و تأثیر آن بر اگزما: رویکرد جامع
ارتباط بین استرس، ذهن و پوست بیشتر از آنچیزی است که فکرش را میکنیم! استرس مزمن، تعادل سیستم ایمنی را بههم میریزد و میتواند شعلههای التهاب پوستی را تیزتر کند. از تجربه جمعی بیماران و حتی آزمون شخصی، تمرینات آرامسازی ذهن، مدیتیشن کوتاه قبل از خواب، یا حتی پیادهروی سبک در هوای تازه، شدت و بازه حملات اگزما را کمتر میکند.
نباید از نقش خواب کافی و حمایت عاطفی غافل شد. ذهن راحت، پوست آرامتر!
جمع بندی و نتیجه گیری
رژیم غذایی اگزما نه یک رژيم معمولیست و نه محدودکننده؛ بلکه نقطه تلاقی علم، تجربه و نیاز واقعی بدن شماست. با انتخاب غذاهای ضدالتهاب، حذف محرکها و توجه به میکروبیوم روده، میتوان شانس بهبود را به طرز قابل توجهی افزایش داد—حتی اگر روی پوست، سالهاست رنگ آرامش ندیدهاید!
یادمان باشد هر بدن واکنش ویژه خودش را دارد؛ پس به کمک ثبت روزانه، آزمون و خطا و مشاوره با متخصص، بهترین ترکیب غذایی را پیدا و پایدار کنید. حالا وقت اقدام است: قدم اول، یک انتخاب آگاهانه سر میز غذا!
اگر سوال یا تجربهای دارید، کامنت بگذارید یا با متخصص تغذیه مشورت کنید تا سفری نو به سمت آرامش پوست آغاز شود.
سئوالات متداول
آیا رژیم غذایی واقعاً میتواند شدت اگزما را کاهش دهد؟
بله، مطالعات و تجربه بالینی نشان دادهاند غذای سالم و حذف گروههای محرک، کاهش چشمگیر التهاب و خارش در بسیاری از بیماران ایجاد میکند. البته پاسخ بدنها متفاوت است و نیاز به آزمون و خطا دارد.
کدام مواد غذایی بیشترین اثر منفی بر اگزما دارند؟
عموماً لبنیات، گلوتن، تخممرغ، آجیل، غذاهای فرآوریشده و اقلام پُرهیستامین (مثل پنیر کهنه) میتوانند شدت اگزما را افزایش دهند. شناسایی محرکهای شخصی با حذف و سپس آزمون مجدد توصیه میشود.
آیا مصرف پروبیوتیک و مکملهای روغنی ضروری است؟
اگر رژیم شما کمبود دارد یا مشکلات رودهای و پوستی شدید دارید، مصرف پروبیوتیک و مکملهای امگا 3 با نظر متخصص نتیجهبخش است؛ اما مکمل جایگزین تغذیه متعادل نخواهد بود.
چقدر طول میکشد تا تغییر رژیم غذایی اثر کند؟
اولین نتایج معمولاً ظرف 2 تا 6 هفته قابل مشاهدهاند. با این حال، استمرار در رعایت رژیم و پیگیری علائم برای گرفتن بهترین نتیجه حیاتی است.
حذف گروهی از مواد غذایی ضرری برای بدن ندارد؟
حذف بلندمدت یک گروه غذایی فقط باید تحت نظر متخصص صورت بگیرد تا جایگزینهای مناسب پروتئین، ویتامین و املاح تأمین گردد و بدن دچار کمبود نشود.
منابع علمی: Apollo Hospitals، کمانی، نمناک