عسل طبیعی

برای اینکه بتوانید بهترین عسل طبیعی که با ذائقه شما سازگار است را خریداری کنید، ابتدا باید اطلاعات خود را در مورد آن افزایش دهید. در این مقاله یک راهنمای جامع و کامل در مورد هر آنچه که به عسل مربوط می‌شود را فراهم کرده‌ایم که با مطالعه آن می‌توانید به تمام سوال‌هایی که ممکن است برای شما پیش بیاید، پاسخ داده و یک انتخاب عالی داشته باشید.

عسل طبیعی چیست و زنبور چگونه عسل تولید می‌کند؟

عسل یک ماده غذایی شیرین و چسبناک است که توسط زنبورهای عسل تولید می‌شود. مراحل تولید عسل طبیعی توسط زنبور عسل به صورت زیر است:

• زنبور مزرعه برای تهیه شهد از کندو خارج می‌شود و با نشستن روی تقریباً 150 گل مختلف، در هر نوبت رفت و برگشت تقریباً 40 میلی گرم شهد با خود وارد کندو می‌کند. این شهد وارد معده اول او که نامش کیسه عسل است می‌شود.
• 80% شهد آب بوده و 20% آن از بعضی مواد قندی مانند ساکاروز تشکیل شده است. زنبور مزرعه در راه مقداری از آب شهد را جذب کرده و از طریق کلیه‌ها دفع می‌کند و مقداری دیاستاز که یک نوع تجزیه کننده ماده قندی است به شهد اضافه می‌کند.
• زنبور مزرعه این شهد که نوعی عسل نارس است را در سلول‌های کندو قرار داده یا به زنبورهای کارگر تحویل می‌دهد و خود برای جمع‌آوری شهد بیشتر برمی‌گردد.
• زنبورهای کارگر، عسل نارسی که از زنبور مزرعه تحویل گرفته‌اند را مکیده و وارد کیسه عسل‌شان می‌کنند. در آنجا مقداری از آب آن را جذب کرده و موادی شامل هورمون‌ها و آنزیم‌های مختلف را اضافه می‌کنند.
• عسل نارس موجود در کیسه عسل یک زنبور کارگر توسط یک زنبور دیگر مکیده شده و همین عمل روی آن تکرار می‌شود.
• این شهد مرتب دهان به دهان می‌شود و در اثر آنزیم‌ها و هورمون‌هایی که زنبور در شهد ترشح می‌کند، ساکاروز موجود در شهد به فروکتور و گلوکز تبدیل می‌شود.
• آب اضافی موجود در عسل در اثر بال زدن زنبورها تبخیر شده و به 18 الی 20 درصد مقدار اولیه می‌رسد.
• پس از اینکه عسل غلیظ و ساکاروز به فروکتوز و گلوکز تبدیل شد، زنبور، عسل را در سلول‌های شش ضلعی قرار داده و با لایه‌ای از موم نازک درب آن را پلمپ می‌کند تا وقتی که زنبوردار عسل را برداشت کند.

خواص عسل طبیعی

در مورد خواص عسل طبیعی اطلاعات ضد و نقیض زیادی وجود دارد و گاهی بیش از حد در مورد آن اغراق می‌شود. در این بخش، 10 خاصیت عسل طبیعی که از تحقیقات علمی ‌گردآوری شده و مورد تأیید منابع معتبر علمی ‌‌است را معرفی می‌کنیم.

• از نظر غذایی، 1 قاشق غذاخوری (21 گرم) عسل حاوی 64 کالری و 17 گرم قند شامل فروکتوز، گلوکز، مالتوز و ساکارز است. عسل تقریباً هیچ نوع فیبر، چربی و پروتئینی ندارد. همچنین حاوی مقادیر بسیار کمی ‌-زیر 1٪- از چند ویتامین و ماده معدنی است.
• جایی که عسل حرفی برای گفتن دارد، ترکیبات گیاهی زیست فعال و آنتی اکسیدان است. عسل طبیعیِ باکیفیت حاوی بسیاری از آنتی اکسیدان‌های مهم، اسیدهای آلی و ترکیبات فنلی مانند فلانوئیدها است. آنتی اکسیدان و ترکیبات فنلی موجود در عسل با کاهش خطر حملات قلبی، سکته‌های مغزی و برخی از انواع سرطان ارتباط دارد و می‌تواند سلامت چشم را بهبود ببخشد.
• شواهد موجود در مورد ارتباط مصرف عسل طبیعی و دیابت متفاوت است. از یک طرف، عسل می‌تواند چند عامل خطر بیماری قلبی که در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 شایع است را کاهش دهد. به عنوان مثال می‌تواند کلسترول بد LDL، تری گلیسیریدها و التهاب را کاهش داده و کلسترول خوب HDL را افزایش دهد. از طرف دیگر برخی مطالعات نشان داده است که عسل می‌تواند سطح قند خون را افزایش دهد. بنابراین گرچه ممکن است عسل برای افراد دیابتی کمی ‌بهتر از شکر تصفیه شده باشد اما همچنان باید با احتیاط مصرف شود.
• آنتی اکسیدان موجود در عسل طبیعی می‌تواند به کاهش فشار خون منجر شود. فشار خون یکی از عوامل خطرناک بیماری‌های قلبی است و ممکن است عسل به کاهش آن کمک کند. البته مطالعات روی موش‌ها و انسان‌ها نشان داده است که میزان کاهش فشار خون ناشی از مصرف عسل ناچیز است.
• عسل می‌تواند به بهبود کلسترول کمک کند. برخی مطالعات نشان داده است که عسل می‌تواند منجر به کاهش سطح متوسط ​​کلسترول بد LDL و افزایش سطح متوسط کلسترول خوب HDL شود.
• عسل می‌تواند تری گلیسیرید خون را کاهش دهد. افزایش تری گلیسیرید خون یکی دیگر از عوامل خطرزای بیماری‌های قلبی عروقی و یک عامل دیابت نوع 2 است. مطالعات متعدد نشان داده است که مصرف منظم عسل به ویژه هنگامی‌که جایگزین قند شود با سطح تری گلیسیرید پایین‌تر ارتباط دارد.
• آنتی اکسیدان‌های موجود در عسل با افزایش جریان خون در قلب و کاهش خطر تشکیل لخته خون ارتباط دارند. یک مطالعه روی موش‌ها نشان داده است که عسل از قلب در برابر استرس اکسیداتیو محافظت می‌کند.
• عسل طبیعی باعث ترمیم سوختگی و زخم می‌شود. از درمان موضعی عسل برای التیام زخم‌ها و سوختگی‌ها در مصر باستان استفاده می‌شده و امروزه نیز رایج است. 26 مطالعه موردی درباره مراقبت از زخم با استفاده از عسل، عسل را در بهبود سوختگی جزئی و زخم‌هایی که پس از جراحی آلوده شده اند، مؤثر دانسته است. همچنین عسل یک درمان موثر برای زخم‌های پای بیماران دیابتی است که یک عارضه جدی بوده و می‌تواند منجر به قطع عضو شود. محققان بر این باورند که قدرت درمانی عسل از اثرات ضد باکتری و ضد التهابی و همچنین توانایی آن در تغذیه بافت اطراف زخم حاصل می‌شود. علاوه بر این، می‌تواند به درمان سایر بیماری‌های پوستی از جمله ضایعات پسوریازیس و تبخال کمک کند. عسل مانوکا به ویژه برای درمان زخم‌های سوختگی موثر است.
• عسل می‌تواند به رفع سرفه در کودکان بالای یک سال کمک کند. سرفه یک مشکل شایع در کودکان مبتلا به عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی است. این عفونت‌ها می‌توانند خواب و کیفیت زندگی کودکان و والدین را تحت تأثیر قرار دهند. اما داروهای اصلی سرفه همیشه موثر نیستند و می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند. جالب اینجاست که ممکن است عسل انتخاب بهتری باشد و شواهد نشان می‌دهد که گاهی اوقات بسیار مؤثر است. یک مطالعه نشان داد که عسل علائم سرفه را کاهش می‌دهد و خواب را بیش از داروهای سرفه بهبود می‌بخشد. با این وجود، به دلیل خطر ابتلا به بوتولیسم هرگز نباید به کودکان زیر یک سال عسل داده شود.
• عسل یک جایگزین خوشمزه و سالم برای شکر است. اما حتماً باید از عسل طبیعی مرغوب استفاده کنید زیرا برخی عسل‌های با کیفیت پایین ممکن است با شربت شکر مخلوط شوند. به خاطر داشته باشید که عسل فقط باید در حد متوسط ​​مصرف شود زیرا کالری و قند زیادی دارد. فواید عسل وقتی بیشتر می‌شود که جایگزین شکر و قند یا شیرین کننده‌های ناسالم دیگر شود.
• شواهد نشان می‌دهد که عسل می‌تواند به تخفیف علائم دستگاه گوارش مانند اسهال مرتبط با ورم معده و روده کمک کند. عسل همچنین ممکن است به عنوان بخشی از درمان کم آبی دهان موثر باشد.
• مطالعات نشان می‌دهد که عسل می‌تواند اثرات ضد افسردگی، ضد تشنج و ضد اضطراب داشته باشد. در برخی مطالعات نشان داده شده است که عسل به جلوگیری از اختلالات حافظه کمک می‌کند.

دو نکته در مورد عسل وجود دارد که حتماً باید به آن‌ها توجه کنید:

1. عسل می‌تواند یک بیماری گوارشی نادر اما جدی (بوتولیسم) در نوزادان زیر یک سال ایجاد کند که در اثر قرار گرفتن در معرض اسپورهای کلستریدیوم بوتولینوم ایجاد شود. باکتری‌های حاصل از اسپورها می‌توانند در روده کودک رشد کرده و تکثیر شوند و سم خطرناکی تولید کنند.
2. برخی افراد نسبت به اجزای خاص موجود در عسل، به ویژه گرده زنبور عسل حساسیت دارند. اگرچه این موارد نادر است اما حساسیت به گرده زنبور عسل می‌تواند واکنش‌های جدی و گاه کشنده ایجاد کند.

انواع عسل‌ موجود در بازار

علاوه بر عسل طبیعی که توسط زنبور عسل و از شهد گل‌ها و گیاهان تهیه می‌شود، عسل‌های دیگری هم در بازار وجود دارند که هنگام خرید عسل باید دقت کنید این عسل‌ها را به جای عسل طبیعی نخرید. عسل‌هایی که ممکن است در بازار به جای عسل طبیعی عرضه شوند عبارتند از:

• عسل تغذیه‌ای
• عسل عسلک
• عسل غیرطبیعی یا تقلبی

در مورد عسل طبیعی قبلاً توضیح داده شد؛ اما ببینیم عسل تغذیه‌ای چیست؟

عسل تغذیه‌ای چیست؟

زنبورها از اوایل بهار که هوا رو به گرم شدن می‌رود تا اوایل پاییز که هوا سرد می‌شود، از کندو خارج شده و شروع به جمع آوری شهد و تولید عسل می‌کنند. اما در اواسط فصل پاییز و زمستان دیگر از کندو خارج نمی‌شوند.

از آنجا که زنبوردار معمولاً تمام عسل موجود در کندو را برداشت کرده است، باید فکری برای زمستان زنبورها بکند تا از گرسنگی تلف نشوند. در چنین شرایطی زنبوردار بنا بر قواعد بین المللی می‌تواند برای زنبورها مواد غذایی آماده مانند آب و شکر بگذارد تا در طول زمستان از آن استفاده کرده و برای تغذیه خود عسل تولید کنند. این عسل که از شهد گل تهیه نشده و زنبور با مکیدن آب و شکر آن را تولید کرده است، به عسل تغذیه‌ای معروف است.

عسل تغذیه‌ای نباید برای فروش وارد بازار شود. اما گاهی اوقات به دلایل مختلف مانند کم‌کاری و طمع زنبوردارها، کمبود گل‌های طبیعی یا پایین آمدن قیمت تمام شده، زنبوردار این عسل را روانه بازار می‌کند و گاهی حتی در باقی فصل‌های سال هم همین عمل را انجام می‌دهد. به این ترتیب زنبورها دیگر مجبور نیستند مسافت‌های طولانی پرواز کنند و عسل بیشتری تولید می‌کنند. عسلی که تولید می‌شود ترکیبی از شربت آب و شکر و شهد گل‌ها است و کیفیت بسیار پایین‌تری نسبت به عسل طبیعی دارد.

عسل تغذیه‌ای نه تنها کیفیت بسیاری پایین‌تری نسبت به عسل طبیعی دارد بلکه خواص آن را هم ندارد زیرا زنبورها مسافت طولانی پرواز نمی‌کنند و ساکاروز عسلی که تولید می‌کنند بیشتر است. گرچه روش‌های متقلبانه‌ای برای پایین آوردن ساکاروز نیز وجود دارد.

عسل‌هایی که در بازار موجود بوده و قیمت پایین‌تری دارند، عسل تغذیه‌ای هستند. البته فروشندگانی هم وجود دارند که با بالا بردن قیمت عسل‌های تغذیه‌ای اقدام به کلاه‌برداری و سودجویی می‌کنند. نمی‌توان گفت عسل تغذیه‌ای بد است اما مطمئناً مرغوبیت و کیفیت عسل طبیعی را ندارد و خواص آن هم بسیار کمتر از عسل طبیعی است.

عسل عسلک چیست؟

عسلک مایعی شیرین و چسبناک است که توسط بعضی حشرات مانند شته و شپشک دفع می‌شود و روی برگ، شاخه‌ها و تنه گیاهانی که از آن تغذیه کرده‌اند، رها می‌شود. وقتی این حشرات یک گیاه را با دهان سوزن مانند خود سوراخ می‌کنند، شیره گیاه به داخل کانال غذایی حشره وارد شده و شیره قبلاً بلعیده شده از انتهای دیگر خارج می‌شود که به آن عسلک می‌گویند.

در شرایطی که تعداد گل‌ها و گیاهان موجود در طبیعت کم است به خصوص در پایان فصل تابستان، زنبور به جای شهد گیاهان، این مواد دفع شده و سایر ترشحات شیرین گیاهان را جمع آوری کرده و به عسل تبدیل می‌کند.

عسل به دست آمده، عسل عسلک نامیده می‌شود و از نظر رنگ، طعم، بو و مواد کاملاً وابسته به منبع‌ش (مانند درخت صنوبر، کاج، بلوط و غیره) است. به عنوان مثال الیگوساکاریدها (قندهای مرکب) عسل عسلکی که از درخت بلوط به دست می‌آید در مقایسه با عسل گل، درصد بیشتری از کل قند موجود را تشکیل می‌دهد. علاوه بر این، مقدار کل قند و کالری موجود در عسل عسلک بلوط کمتر از نمونه‌های شهد پایه آن است.

عسل غیرطبیعی، مصنوعی یا تقلبی چیست؟

عسل، سومین محصول دنیا است که به صورت تقلبی تهیه می‌شود.

عسل تقلبی به دو صورت در بازار موجود است:

• عسل مخلوط: عسل طبیعی یا تغذیه‌ای که با شیرین کننده‌های دیگر مخلوط شده است.
• عسل مصنوعی: عسل کاملاً تقلبی که زنبور در تولید آن دخالتی ندارد.

یکی از انواع تقلب‌های رایج در عسل این است که عسل واقعی را با مواد دیگری مانند ملاس (شیره چغندر)، شیره ذرت، نشاسته و غیره مخلوط می‌کنند تا مقدار آن بیشتر شود و به عنوان عسل طبیعی وارد بازار می‌کنند. این نوع تقلب مقداری ریسک دارد و احتمال اینکه طی آن عسل تخمیر یا ترش شود زیاد است.

عسل مصنوعی ماده‌ای است که زنبور عسل در تهیه آن هیچ نقشی نداشته و صرفاً از برخی تغییرات فیزیکی و شیمیایی روی مواد بر پایه شکر ایجاد شده است. ناگفته پیداست که عسل مصنوعی می‌تواند بسیار مضر باشد.

عسل تقلبی می‌تواند به معنای فیلتر یا گرم کردن عسل طبیعی و ممکن است حاوی مواد شیرین دیگر مانند شربت ذرت و سایر قندها باشد اما مهمتر از همه، به معنی حذف گرده است.

کارخانه‌ها معمولاً گرده را از عسل حذف می‌کنند زیرا باعث شکرک زدن می‌شود و بسیاری از مصرف‌کنندگان آن را دوست ندارند. اما گرده کلید اصلی فواید عسل است. روی عسل‌های بسته‌بندی‌شده و کارخانه‌ای معمولاً چندین مرحله گرمایش و فیلتراسیون انجام می‌شود. گرمایش برای کاهش شکرک‌زدن و افزایش ماندگاری انجام می‌شود. فیلتراسیون امکان شکرک زدن را به میزان بیشتری کاهش می‌دهد و محصول شفافی تولید می‌کند که مورد علاقه بسیاری از مصرف‌کنندگان است. البته به این معنی نیست که شما نباید این محصولات را مصرف کنید. مسأله این است که تحت عنوان عسل ارگانیک یا عسل 100٪ طبیعی به بازار عرضه می‌شوند که این‌‌گونه نیست.

دلایل دیگری هم برای انجام این کار وجود دارد؛ به عنوان مثال حذف یا پنهان کردن موادی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و آفت‌کش‌ها که تولیدکنندگان نمی‌خواهند مصرف‌کنندگان از آن‌ها مطلع شوند. فرآوری عسل می‌تواند ریشه آن را پنهان کند. به عنوان مثال بسیاری از عسل‌های موجود در بازار از کشور چین وارد شده‌اند که مقداری اسانس به آن‌ها اضافه کرده و به عنوان عسل طبیعی وارد بازار می‌شوند.

نحوه تشخیص عسل طبیعی

تشخیص عسل تقلبی از طبیعی بسیار سخت است و متقلبان هر روز روش‌های جدیدتری برای شبیه کردن این دو به هم پیدا می‌کنند. هیچ یک از روش‌هایی که برای تشخیص عسل طبیعی در اینترنت موجود است، شامل تست حل شدن در آب، تست شعله و غیره معتبر نیست. زیرا تنوع عسل طبیعی بسیار زیاد است و در شرایط مختلف می‌تواند رفتارهای متفاوتی داشته باشد. در حال حاضر شاید تنها روشی که با استفاده از آن حقیقتاً می‌توان طبیعی بودن عسل را تشخیص داد، آزمایش عسل باشد.

عسل طبیعی دارای فاکتورهای زیر است که در آزمایش عسل می‌توان به آن پی برد:

• درصد قند اینورت در ترکیبات عسل طبیعی نباید از 70 درصد کمتر باشد. قند اینورت از يك قسمت گلوكز و يك قسمت فروكتوز تشكيل شده است.
• درصد ساکاروز در ترکیبات عسل نباید حداکثر (در وزن) از 5 درصد تجاوز کند.
• تعداد دیاستازهای موجود حتی المقدور بیشتر از 5 دیاستاز باشد.
• آثار خرابی و تخمیر نباید در آن وجود داشته باشد.
• مقدار رطوبت و یا آب موجود در عسل نباید از 20 درصد تجاوز نماید. مقدار آب در عسل درجه یک نباید بیشتر از 17.1 درصد باشد.
• رنگ عسل از زرد کم‌رنگ تا کهربایی و یا قهوه‌ای بسیار تیره متغیر است؛ ولی اصولاً رنگ عسل چندگل از عسل تک گل تیره‌تر می‌باشد.
• درصد مقدار خاکستر (مواد معدنی) در عسل گل حداکثر 4 درصد باشد.
• وزن مخصوص عسل طبیعی نسبت به سایر انواع عسل‌های دیگر به‌خصوص عسل تغذیه‌ای بیشتر است.
• مقدار هیدروکسی متیل فورفوروآلدئید (H.M.F) در عسل طبیعی تقریبا باید صفر باشد. HMF نشان‌دهنده حرارت ديدن عسل است که با حرارت دادن عسل يا نگهداری در محل نامناسب، در عسل ايجاد شده و بتدريج افزايش می‌يابد.
• اسیدیته آن در یک کیلوگرم نباید بیشتر از 40 میلی اکی والان گرم باشد.
• مواد خارجی طبیعی و یا مصنوعی از جمله مواد رنگی، اسانس‌های مختلف، گلوکز تجاری، شیره میوه جات و... نباید در عسل وجود داشته باشد.
• از لحاظ برخی خصوصیات ظاهری مانند طعم و بو باید با خصوصیات عسل خالص بدست آمده از گیاه مربوطه شبیه بوده باشد.

آزمایش عسل هزینه بالایی دارد و تنها در صورتی که بخواهید به صورت عمده عسل خریداری کنید، به صرفه است. اما بعضی زنبوردارها برای تعیین میزان مرغوبیت عسل تولیدی‌شان این آزمایش را انجام می‌دهند که در این صورت می‌توانید از آنها بخواهید که برگه آزمایش عسل را به شما نشان دهند.

در حال حاضر بهترین روشی که می‌توانید از طبیعی بودن عسل اطمینان حاصل کنید، خرید عسل از زنبوردار آشنا و معتمد است.

طبقه‌بندی عسل طبیعی

وقتی به یک مغازه عسل‌فروشی مراجعه می‌کنید، ممکن است با دسته‌بندی‌های متفاوتی روبرو شوید که می‌تواند برای شما گیج‌کننده باشد. دلیل این امر آن است که عسل‌ها را بسته به اهداف متفاوت، به روش‌های مختلفی طبقه‌بندی می‌کنند. دانستن این طبقه‌بندی‌ها به شما کمک می‌کند تا تصمیم درست‌تری بگیرید و عسلی که با ذائقه و سلیقه شما بیشترین هماهنگی را دارد، خریداری کنید.

عسل‌ها براساس موارد زیر طبقه‌بندی می‌شوند:

• مکان جغرافیایی کندو
• فصل برداشت عسل
• منشا گیاهی
• قوام و شفافیت
• رنگ و طعم
• خواص

در ادامه راهنمای جامع عسل طبیعی به بررسی هریک از طبقه‌بندی‌ها به صورت جداگانه می‌پردازیم.

انواع عسل طبیعی براساس مکان جغرافیایی کندو در ایران

فاکتوری که در مورد عسل طبیعی بسیار مهم است و تقریباً تمام ویژگی‌های عسل به آن مربوط است، تغذیه زنبور عسل است.

تفاوت عسل‌ها با یکدیگر از این مسأله ناشی می‌شود که زنبور از چه گیاهانی تغذیه کرده است و زنبوردار چقدر روی این مسأله که زنبورها از گیاهان پرشهد و تازه تغذیه کنند، حساس بوده است.

بر این اساس مشخص است که زنبورهایی که در مناطق کوهستانی تغذیه کرده‌اند و عسل آن‌ها به عسل طبیعی کوهی معروف است، از نظر رنگ، بو و حتی خواص، عسل متفاوتی با زنبورهایی که در دشت‌ها پرورش پیدا کرده‌اند، تولید می‌کنند.

در بسیاری از مناطق ایران پرورش زنبور عسل رواج دارد و از آنجا که کشور ایران تنوع اقلیمی ‌‌زیادی دارد، عسل‌های گوناگونی در ایران تولید می‌شود .

عسل طبیعی ایران بسته به منطقه استقرار کندو به دسته‌های زیر طبقه‌بندی می‌شود:

عسل اردبیل و مناطق شمال غربی ایران: یکی از معروف‌ترین عسل‌های ایران عسل کوه سبلان است که در استان اردبیل قرار گرفته است. عسل چهل‌گیاه این منطقه بسیار معروف است.

عسل کوهستان‌های شمال ایران (مازندران و گیلان): از آنجا که کوهستان‌های مازندران و گیلان محل پرورش گیاهان خوش‌بو و معطر زیادی بخصوص مرکبات است، تولید عسل در این مناطق رواج زیادی داشته و عسل مرکبات آنها معروف است.

عسل فیروزکوه و دماوند: مناطق کوهستانی فیروزکوه و دماوند هم مکان بسیار مناسبی برای پرورش زنبور عسل و تولید عسل طبیعی هستند که به دلیل کشت بالای آویشن در این مناطق، عسل آویشن آن مناطق بسیار معروف است.

عسل قزوین و طالقان: در مناطق قزوین و طالقان که آب و هوا و شرایط محیطی مناسبی برای پرورش زنبور عسل فراهم است، تولید عسل رواج داشته و عسل آویشن آن معروف است.

عسل کوهرنگ، چهار محال بختیاری و لرستان: آب و هوای پاک و خنک استان چهار محال بختیاری و وجود دریاچه کوهرنگ، این استان را به مکان مناسبی برای پرورش زنبور عسل تبدیل کرده است. عسل گون، عسل آویشن و عسل کُنار این منطقه از بهترین عسل‌های طبیعی ایران هستند و بخصوص عسل گون کوهرنگ و لرستان بسیار مشهور است.

عسل خراسان: از آنجا که مناطق شرق ایران، مکان مناسبی برای پرورش زرشک و عناب است، دو عسل خوش‌طعم و خاص عسل زرشک و عسل عناب را می‌توان در مناطق خراسان جنوبی تهیه کرد.

عسل وحشی جنوب: شاید کمتر اسم این عسل را شنیده باشید اما یکی از عسل‌های خاص ایران، عسل وحشی جنوب است که هم از کندوهایی که زنبورها در میان جنگل‌های حرا در قشم و کیش می‌سازند و هم به صورت کوهی به دست می‌آید.

عسل مناطق مرکزی ایران (کاشان، قمصر، نیاسر، خوانسار و ...): شهر کاشان و خوانسار در استان اصفهان هم از جمله مناطقی هستند که تولید عسل در آنها رواج دارد و همانطور که انتظار می‌رود عسل گل محمدی کاشان معروف است.

عسل کوهستان‌های غرب ایران: کوهستان‌های غرب ایران محل پرورش گیاهان خوش‌بو بخصوص گشنیز هستند. به همین دلیل عسل گشنیز این مناطق مرغوبیت بالایی دارد.

عسل دشت‌های مرکز ایران: در شهرهای مرکز ایران مانند قم و شهرهای استان فارس که گرم هستند و تولید یونجه رواج بالایی دارد، پرورش زنبور عسل رواج داشته و عسل یونجه این مناطق معروف است.

عسل بخش‌های جنوب و جنوب غربی ایران: در بسیاری از شهرهای جنوب و جنوب غربی ایران مانند اندیمشک، ایذه، دزفول، شوشتر، برازجان، خورموج و بخش‌های وسیعی از استان فارس، همچنین بعضی شهرهای استان ایلام و هرمزگان، کُنار پرورش پیدا می‌کند و عسل کنار این مناطق بسیار معروف است.

انواع عسل طبیعی براساس فصل برداشت

عسل طبیعی زمانی برداشت می‌شود که کندو پر شده باشد و شرایط آب و هوایی روی این موضوع بسیار تأثیرگذار است. معمولاً از اوایل بهار که هوا شروع به گرم شدن می‌کند و گل‌ها می‌شکفند، زنبورها برای تهیه شهد گل از کندو خارج شده و فرآیند تولید عسل شروع می‌شود. این فرآیند تا اوایل پاییز که هوا رو به سرد شدن می‌رود، جریان دارد. زنبورها در سرما از کندو خارج نمی‌شوند.

هر زمان که کندوها پر از عسل شود، زنبوردار اقدام به خالی کردن آن‌ها می‌کند.

در ایران به دلیل شرایط متفاوت اقلیمی ‌‌و تنوع زیاد آب و هوایی، زمان گل‌دهی گیاهان بسیار متفاوت است. در اوایل بهار که مناطق کم‌ارتفاع نسبتاً گرم‌تر هستند و گل‌های بیشتری در آنجا می‌روید، کندوها در این مناطق قرار دارند. هرچه به سمت تابستان برویم و هوا گرم‌تر شود، از تعداد گل‌های مناطق پست کم‌تر می‌شود. در این هنگام زنبوردارها کوچ کرده و کندوها را به مناطق مرتفع و کوهستانی می‌برند.

گرما و رطوبت موجود در هوا در غلیظ شدن عسل بسیار مؤثر است. هر چقدر هوا گرم‌تر و خشک‌تر باشد، عسل غلیظ‌تری تولید می‌شود. به همین دلیل عسلی که در پایان فصل بهار از کندو برداشت می‌شود، رقیق‌تر از عسلی است که در پایان تابستان استخراج می‌شود.

از طرفی، در محیط‌هایی که رطوبت بالا است، زنبورها توانایی اینکه همه آب عسل را تبخیر کنند، ندارند و غلظت عسل کمتر می‌شود. علت اینکه عسل طبیعی مناطق مازندران و گیلان رقیق‌تر از نقاط کوهستانی دیگر است و اصطلاحاً قوام ندارد، همین موضوع است.

تعداد دفعاتی که عسل طبیعی از کندو برداشت می‌شود به شرایط مختلفی بستگی دارد. در بعضی مناطق که تعداد گل‌ها زیاد است و مدت شهددهی گیاهان طولانی است، چندین بار عسل از کندو برداشت می‌شود. همچنین هر چقدر که تعداد زنبورهای یک کندو بیشتر باشد، کندو زودتر پر شده و تعداد دفعات بیشتری عسل برداشت می‌شود.

به همین دلیل اططلاحاتی مانند عسل بهاره و عسل تابستانی را می‌شنوید. عسل بهاره عسلی است که در پایان فصل بهار از کندو برداشت می‌شود و معمولاً رقیق‌تر و کم‌رنگ‌تر است و عسل تابستانی عسلی است که در اواخر تابستان و اوایل فصل پاییز استخراج می‌شود و معمولاً تیره‌تر و غلیظ‌تر است. زیرا همانطور که گفتیم هم گرمای هوا در قوام عسل تأثیر گذاشته و هم در پایان فصل تابستان حجم بیشتری عسل در کندو جمع شده است.

انواع عسل براساس منشأ گیاهی

همانطور که گفته شد، نوع تغذیه زنبور عسل تأثیر زیادی بر رنگ، بو، قوام و ترکیبات عسل دارد. عسل‌ها براساس اینکه زنبور از چه گل‌هایی تغذیه کرده باشد به چند دسته تقسیم می‌شوند.

عسل طبیعی تگ گل

این نوع عسل طبیعی از زنبورهایی تولید می‌شود که در یک منطقه مشخص نگه‌داری می‌شوند و تغذیه‌شان از یک نوع گل است. البته این موضوع که عسل از یک نوع گل است شاید اغراق به نظر برسد زیرا کنترل پراکندگی زنبورها عملاً غیرممکن است. اما اگر در یک منطقه وسیع بیشتر پوشش گیاهی از یک نوع باشد، معمولاً عسل هم طعم و بوی آن نوع گل را می‌دهد و البته خواص دارویی آن هم به منبع گل وابسته است. مشهورترین عسل‌های تک گل در ایران عبارتند از:

• عسل گشنیز
• عسل گون
• عسل آویشن
• عسل اقاقیا
• عسل ریحان
• عسل یونجه
• عسل اکالیپتوس
• عسل مرکبات
• عسل کُنار
• عسل شوید
• و ...

عسل طبیعی چندگل

در این نوع عسل، زنبورها از شهد گیاهان مختلف برای تولید عسل طبیعی استفاده می‌کنند که در ایران به عسل چهل‌گیاه هم مشهور است. اکثر عسل‌های تولید شده در ایران چند گل هستند و علت آن هم کوچ زنبوردارها از یک منطقه به منطقه دیگر به دنبال گیاهان بیشتر و تازه‌تر است. عسل چندگل معمولاً از عسل تک‌گل تیره‌تر است.

عسل جنگلی

عسل طبیعی جنگل عسلی است که زنبور با استفاده از پوشش گیاهی وحشی مناطق جنگلی که بسیار متنوع است، آن را تهیه می‌کند. این نوع عسل به دلیل اینکه تنوع پوشش گیاهی جنگل بسته به عوامل مختلف مانند میزان بارندگی، گرمی‌و سردی هوا و غیره از سالی به سال دیگر تغییر می‌کند، طعم و مزه یکسانی ندارد. عسل جنگلی بیشتر از شهد درختانی مانند صنوبر، کاج، سرو و بلوط تولید می‌شود.

عسل وحشی

عسل وحشی عسلی است که توسط زنبورهای وحشی و بدون دخالت زنبوردار ساخته شده است. این عسل هم از نظر خواص و هم طعم و عطر تفاوت چندانی با عسل طبیعی نمی‌کند اما چون مردم فکر می‌کنند که تقلبی در تولید این نوع عسل صورت نمی‌گیرد، طرفداران زیادی دارد. البته این فکر هم غلط است زیرا افراد سودجویی هستند که با سوءاستفاده از این باور عمومی، کاری می‌کنند که زنبورها دور شاخه‌های درخت موم بافی کنند و بعد این کندوها را به نام عسل وحشی با قیمت‌های گزافی می‌فروشند.

برداشت عسل وحشی می‌تواند جان زنبورهای وحشی را به خطر بیندازد. زیرا این زنبورها عسل را برای مصرف خودشان در طول زمستان تولید می‌کنند و از آنجا که معمولاً در این تهاجم‌ها تمام عسل برداشت می‌شود، زنبورها عمدتاً تلف می‌شوند.

انواع عسل طبیعی براساس خواص

رنگ، طعم، بو و خواص عسل طبیعی به شهدی که زنبور عسل از آن برای تهیه عسل استفاده می‌کند، بستگی دارد. معمولاً وقتی یک منطقه پوشش و بافت گیاهی غالبی دارد، عسلی که از آن منطقه به دست می‌آید، عطر، بو و خواص آن گیاه را نیز در خود دارد. با توجه به این موضوع و با در نظر گرفتن گیاهانی که در مناطق مختلف ایران می‌رویند، متداول‌ترین عسل‌هایی که در ایران تولید می‌شوند و خواص آنها به صورت زیر هستند:

عسل آویشن: عسل آویشن به خاطر تأثیر مؤثری که آویشن روی مشکلات تنفسی دارد و همچنین به دلیل اینکه خود عسل برای تسکین سرفه مفید است، در درمان مشکلات تنفسی، تسکین سرفه و گلودرد کاربرد فراوانی دارد.

عسل گون: گیاه گون انواع بسیار مختلفی دارد. گون گز انگبین، گون کتیرا، گون قرمز و غیره تنها بخشی از گون‌های موجود در ایران هستند. در میان مصرف‌کنندگان، گون گز انگبین و گون کتیرا شناخته‌شده‌تر است. از خواص عسل گون می‌توان به تقویت مغز و اعصاب، درمان درد معده و مشکلات گوارشی اشاره کرد. عسل کتیرا تأثیر فوق‌العاده‌ای روی مشکلات گوارشی دارد.

عسل گشنیز: گشنیز، گیاه خوش‌بویی است که اشتهاآور بوده و برای درمان سرماخوردگی بسیار مفید است. عسل گشنیز هم از این خاصیت بهره‌مند است. عسل گشنیز عطر تندی دارد و به همین دلیل در ایران بسیار محبوب است. این عسل به تقویت حافظه هم شهرت دارد.

عسل کنار: این عسل مقوی و انرژی‌زا بوده و برای تقویت حافظه، تقویت اعصاب تقویت مو، جلوگیری از ریزش مو مفید است.

عسل یونجه: عسل یونجه حاوی ویتامین‌های A, C, K, E است و به همین دلیل به عنوان بندآورنده خون، خون‌ساز و تسکین دهنده اختلالات عادت ماهیانه خانم‌ها شهرت دارد. این عسل برای تقویت حافظه هم مؤثر است.

عسل اقاقیا: عسل اقاقیا عطر بسیار خوبی دارد و نشاط‌آور است. این عسل برای کم‌خونی، ناراحتی‌های کیسه صفرا، ناراحتی‌های چشمی‌مفید بوده و آرام بخش است.

عسل زرشک: عسل زرشک از جمله عسل‌هایی است که در فصل بهار تولید می‌شود و از خواص آن می‌توان به تصفیه خون، کاهش فشار خون، تنظیم قند خون و بهبود مشکلات کبد اشاره کرد. این عسل طعم مطبوع و عطر ملایمی‌ دارد.

عسل مرکبات: عسل طبیعی مرکبات همانطور که انتظار می‌رود برای کمبود ویتامین C و بهبود علائم سرماخوردگی مؤثر است. این عسل نرم کننده سینه بوده و خاصیت ضد التهابی دارد. همچنین اشتهاآور و تسکین دهنده است.

عسل بابونه: عسل بابونه آرامش بخش بوده و برای بی‌خوابی مؤثر است. همچنین در کاهش علائم سرماخوردگی، روماتیسم و نفخ معده مؤثر است.

عسل سیاه دانه: عسل سیاه دانه برای تنظیم عادات ماهانه خانم‌ها، ازدیاد شیر، رفع سردرد، تسکین ضعف عمومی ‌بدن مفید است.

عسل‌های مشهوری که در نقاط دیگر دنیا تولید می‌شوند عبارتند از:

عسل مانوکا: عسل مانوکا از شهد درختی به نام مانوکا که بومی‌ استرالیا و نیوزلند است به دست می‌آید. کیفیت این عسل بسیار بالا است و در تمام دنیا معروف است.

عسل اکالیپتوس: این عسل در بسیاری از نقاط دنیا و همینطور ایران تولید می‌شود. طعم و بوی آن شبیه بوی اکالیپتوس است و همانند اکالیپتوس خاصیت دارویی دارد. این عسل برای تسکیل و رفع سرفه و احتقان مفید است وبه بهبود علائم سرماخوردگی و آنفولانزا کمک می‌کند.

عسل باسوود: به این عسل، عسل لیندن هم گفته می‌شود و در آمریکا تولید بالایی دارد. امروزه درخت باسوود به دلیل قطع بی رویه بسیار کم‌یاب است و عسل آن هم به نسبت کم است. از این عسل برای بهبود علائم برونشیت استفاده می‌شود و آرام‌بخش و سم‌زدا است.

عسل آووکادو: عسل طبیعی آووکادو یکی دیگر از عسل‌های معروف دنیا است که در کشورهای مختلفی تولید می‌شود. این عسل برای مصارف پخت و پز عالی است و طعم کره‌ای دارد. از عسل آووکادو به عنوان مرطوب کننده و ترمیم کننده پوست در محصولات پوستی استفاده می‌شود.

عسل بلوبری: عسل بلوبری خواص آنتی اکسیدانی بالایی دارد و در مناطقی مانند شمال آمریکا تولید می‌شود. این عسل سبک است و عطر و طعم ملایمی‌ دارد.

عسل گندم سیاه: رنگ این عسل قهوه‌ای تیره است و برای پخت و پز و طعم‌دار کردن انواع گوشت بسیار مناسب است. خواص آنتی اکسیدانی و آنتی باکتریالی آن بسیار بالا است و در درمان علائم سرماخوردگی و بهبود زخم‌ها بسیار مؤثر است.

انواع عسل طبیعی براساس قوام

برخی عسل‌های طبیعی قوام بالایی دارند و اصطلاحاً غلیظ هستند اما برخی دیگر قوام پایین‌تری دارند و شل و آبکی هستند. ظاهر عسل به هیچ عنوان ملاکی برای تشخیص طبیعی یا غیرطبیعی بودن آن نیست. یکی از دلایل رقیق شدن عسل، میزان بالای رطوبت محیط است که باعث می‌شود زنبور نتواند فرآیند تبخیر آب را به خوبی انجام دهد.

عسل طبیعی شکل‌های ظاهری متفاوتی دارد که دانستن اشکال مختلف آن هنگام خرید عسل برای مصارف خوراکی و پخت و پز می‌تواند به شما در تصمیم‌گیری کمک کند. به طور معمول عسل در چهار شکل در بازار فروخته می‌شود:

شانه عسل

عسل شانه همان عسلی است که همراه با موم بوده و شما می‌توانید خودتان عسل را از موم جدا کنید. این شکل از عسل فرآوری‌نشده‌ترین شکل ممکن عسل طبیعی است و شما می‌توانید تکه‌ای از موم و عسل را مانند آدامس شیرین در دهان گذاشته و بجوید. بعضی افراد ترجیح می‌دهند عسل شانه خریداری کنند زیرا مطمئن می‌شوند که عسل تقلبی نیست و حداکثر ممکن است عسل تغذیه‌ای باشد. اما از آنجا که هضم موم خیلی سخت است و عملاً قابل خوردن نیست و جدا کردن موم از عسل هم کار پردردسری است، این شکل از عسل خیلی پرطرفدار نیست.

عسل مایع

رایج‌ترین شکل عسل، عسل مایع است که در همه جا پیدا می‌شود. عسل مایع را می‌توانید هم به صورت خام از زنبورداری‌ها و هم به صورت پاستوریزه و فرآوری شده از کارخانه‌ها و سوپرمارکت‌ها خریداری کنید. عسل مایعی که از کارخانه‌ها خریداری می‌شود به دلیل اینکه فیلتر شده و ناخالصی‌ها از آن گرفته شده است معمولاً شفاف و زلال است. خوردن عسل مایع راحت است و کاربرد زیادی در مصارف خانگی، پخت و پز، شیرینی‌پزی و پخت نان دارد.

عسل مایع اگر حرارت ندیده و فیلتر نشده باشد، ممکن است شکرک بزند و حالت سفت و جامد به خود بگیرد. این موضوع به هیچ عنوان نشانه غیرطبیعی بودن عسل نیست و در بخش شکرک زدن عسل به تفصیل درباره آن توضیح خواهیم داد.

عسل خامه‌ای

عسل خامه‌ای شکلی از عسل است که برای کسانی که از مایع بودن عسل و امکان چکیدن آن در نقاط مختلف خانه کلافه هستند، مناسب است. عسل خامه‌ای همانطور که از نامش پیداست، شکل و قوامی ‌مانند خامه دارد و می‌توانید آن را روی نان بمالید.

عسل خامه‌ای از ترکیب یک جزء عسل خوب شکرک زده با 9 جزء عسل مایع به دست می‌آید. این ترکیب در یک محیط خنک نگه‌داری می‌شود تا شکرک زدن تسریع شده و یک ساختار کریستالی که منجر به یک بافت خامه‌ای نرم می‌شود، به وجود آید.

از آنجا که عسل طبیعی خالص احتمال شکرک زدن بالایی دارد، بسیاری از زنبوردارها بخصوص در کشورهای خارجی که عسل خامه‌ای طرفداران زیادی دارد، عسل خامه‌ای تولید می‌کنند. در طی عملیات خامه کردن، فرآیند شکرک زدن به دقت کنترل می‌شود و رنگ عسل روشن می‌شود اما طعم و مزه آن به هیچ وجه تغییری نمی‌کند. عسل خامه‌ای اگر در هوای گرم قرار بگیرد، آب شده و به عسل مایع تبدیل می‌شود و رنگ آن تیره‌تر می‌شود.

توجه داشته باشید که اگر مقدار رطوبت محیط خیلی زیاد باشد، عسل رقیق می‌شود. این امر نشان دهنده اینکه زنبوردار به عسل طبیعی آب اضافه کرده است، نیست. اگر به عسل آب اضافه شود، تخمیر شده و بوی الکلی بدی می‌گیرد. اما عسل خالصی که در کشورهای مرطوب و گرم مانند مالزی و اندونزی برداشت می‌شود، به خصوص هنگامی‌ که در معرض هوا قرار گیرد، تمایل بیشتری به تخمیر با گذشت زمان دارد. همچنین عسلی که در مناطق بسیار مرطوب تولید می‌شود، شکل خامه‌ای به خود نمی‌گیرد زیرا نسبتاً چسبناک نیست و به سرعت شکرک نمی‌زند.

پودر عسل

اگر به کشورهای خارجی مسافرت کرده باشید، ممکن است پودر عسل را دیده باشید. چیزی که در مورد این پودر خیلی عجیب است این است که رنگ آن زرد یا حتی قهوه‌ای نیست و در کمال تعجب سفید است.

پودر عسل که با نام عسل خشک یا دهیدراته هم شناخته می‌شود بافتی مانند آرد ذرت دارد و با حرارت بالا به صورت پودر ریز درآمده است. این پودر دارای تثبیت کننده گندم، نشاسته یا قندهایی مانند مالتودکسترین و فروکتوز است.

معمولاً به عنوان ماده‌ای برای پخت و پز استفاده می‌شود كه دستور العمل مشخص می‌کند که چقدر باید با آب ترکیب شود. همچنین می‌توان آن را روی غلات، پودینگ‌ها، بیسکویت‌ها، کیک‌ها و نان‌ها ریخت. مزایای آن عدم چسبندگی، تمیز کردن آسان و عدم شکرک زدن است.

دسته‌بندی عسل طبیعی براساس رنگ و طعم

عسل طبیعی رنگ‌ها و طعم‌های مختلفی دارد که کاملاً وابسته به این است که زنبور از شهد چه گیاهانی استفاده کرده است و کندو در کدام منطقه قرار داشته است. بر این اساس، اداره کشاورزی آمریکا -USDA- عسل را در هفت رنگ مختلف به صورت زیر تقسیم‌بندی کرده است:

• کهربایی تیره
• کهربایی
• کهربایی روشن
• کهربایی خیلی روشن
• سفید
• سفید روشن
• سفید آبی

سفید شاید رنگ عجیبی برای عسل طبیعی به نظر بیاید. شاید بهتر است از واژه "بی رنگ" برای آن استفاده شود.

همانطور که گفته شد، رنگ و طعم عسل نتیجه شهد گلی است که از آن استفاده کرده است. در اکثر موارد، عسل‌های روشن عطر و طعم ملایم‌تری دارند و عسل‌های تیره قوی‌تر هستند. اگرچه استثناهایی هم وجود دارد. به عنوان مثال عسل آمریکایی باسوود که یک عسل روشن است معمولاً طعم قوی دارد در حالی‌ که عسل لاله صنوبر که تیره است، طعم معتدلی دارد.

از نظر خواص عسل طبیعی تیره (نه اینکه در اثر حرارت تیره شده باشد) معمولاً آنتی اکسیدان بیشتری نسبت به عسل روشن دارد. به عنوان مثال در مطالعه‌ای که در دانشگاه ایلینوی انجام شد، مشخص شد که عسل گندم سیاه 20 برابر بیشتر از عسل مریم گلی دارای آنتی اکسیدان است.

رنگ عسل طبیعی به مرور زمان تیره می‌شود. به همین دلیل عسل‌های قدیمی‌‌ تیره‌تر از عسل تازه هستند. همچنین هرچه محیط نگه‌داری عسل گرم‌تر باشد، رنگ عسل تیره‌تر می‌شود.

جالب اینجاست که افراد کشورهای مختلف سلیقه متفاوتی درباره رنگ و طعم عسل دارند. به عنوان مثال اکثر ایرانی‌ها عسل‌های تیره‌تر و دارای طعم قوی‌تر را ترجیح می‌دهند؛ در حال که مردم آمریکا عسل سبک‌تر و کم رنگ‌تر را دوست دارند.

تولیدات دیگر زنبور عسل

جالب است بدانید که زنبور عسل غیر از عسل طبیعی تولیدات دیگری هم دارد که از گذشته دور تا به امروز مورد استفاده قرار گرفته و مصارف مختلفی دارند. از مهمترین تولیدات زنبور عسل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ژل رویال

ژل رویال که با نام‌های دیگری مانند شاه‌انگبین، ژل سلطنتی و غذای ملکه هم شناخته می‌شود، یکی از محصولات زنبور عسل است که توسط زنبورهای کارگر برای غذای ملکه تولید می‌شود. البته لاروها هم از روز اول تا چهارم از ژل رویال تغذیه می‌کنند اما از روز چهارم به بعد این غذا قطع شده و جای خود را به ترکیب عسل و گرده می‌دهد. اما ملکه تا پایان عمر از ژل رویال تغذیه می‌کند.

شاید دلیل اینکه ملکه بیش از 52 برابر زنبورهای کارگر زندگی می‌کند و جثه او دو تا سه برابر بزرگتر از زنبورهای کارگر است، همین مسأله باشد.

ژل رویال برای سلامت انسان هم بسیار مفید است و اثرات ضد باکتری، فعالیت‌های آنتی اکسیدانی و ضد تومور دارد و باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود.

رنگ ژل رویال از سفید شیری تا زرد روشن متغیر بوده و ترش مزه است. این ماده مغذی بسیار زود فاسد می‌شود و باید بعد از برداشت فوراً مصرف شده یا در یخچال نگه‌داری شود.

از دیگر خواص ژل رویال می‌توان به تقویت قوای جنسی، بهبود ناباروری در مردان، رفع خستگی و سردردهای میگرنی و بهبود عوارض شیمی‌درمانی اشاره کرد. همچنین برای بیماران آلزایمری مفید است و حافظه کوتاه‌مدت را تقویت می‌کند.

موم زنبور عسل

موم زنبور عسل همان موم طبیعی است که توسط زنبور کارگر ساخته می‌شود. زنبور کارگر از این موم برای ساخت سلول‌های شانه عسل استفاده می‌کند و سلول‌ها را برای ذخیره عسل و حفاظت از لاروها و نوزادان به کار می‌برد.

موم زنبور عسل قابل خوردن است (گرچه هضم آن سخت است) و اتحادیه اروپا استفاده از موم عسل را با نام E901 برای صنایع غذایی مجاز دانسته است؛ اما ارزش تغذیه‌ای چندانی ندارد. از موم زنبور عسل در تولید غذا، تولید لوازم و محصولات آرایشی و نگه‌داری پوست، تولید ترمیم کننده لب، کرم‌های دست و مرطوب کننده‌ها، مصارف شمع سازی و ... استفاده می‌شود.

بره موم

بره موم ماده‌ای شبیه موم است که توسط زنبور عسل تولید می‌شود. بره موم خمیری شکل و چسبناک است و طبق زنبور از آن برای پر کردن شکاف‌ها، تنگ کردن سوراخ‌های تهویه، تنگ کردن دریچه پرواز در زمستان، ترمیم شکستگی‌ها، جلا دادن و ضدعفونی کردن جدار داخلی کندو و قاب‌ها و محکم کردن محل اتصال قاب‌های عسل به کندو و به یکدیگر استفاده می‌کند. همچنین بره موم در محل ورود زنبوران به داخل کندو قرار داده می‌شود و به دلیل این که زنبورها پیش از ورود به کندو از روی آن عبور خواهند کرد، احتمالاً می‌تواند نقش ضدعفونی‌کننده دست و پای زنبوران را در بدو ورود به کندو ایفا نماید.

نقطه ذوب بره موم ۸۳ درجه سانتیگراد و نقطه ذوب موم خالص زنبور عسل ۶۳ درجه سانتی‌گراد است. بنابراین با کمک حرارت می‌توان آن دو را از هم تفکیک کرد. موم از نظر استحکام هفت برابر سخت‌تر از بره موم است.

بره موم دارای اثر ضد تومور و ضد سرطان، ضد باکتریایی، ضد قارچی، ضد انگلی، آنتی اکسیدانی، ضد التهابی، ضد پوسیدگی دندان دارد، همچنین به عنوان تقویت‌کننده سیستم ایمنی بدن، بهبود دهنده اختلالات دهان و لثه، بی‌حس کننده موضعی، کاهش دهنده فشار خون کاربرد دارد.

آیا عسل طبیعی شکرک می‌زند؟

در این بخش به یکی از چالشی‌ترین سوال‌هایی که طرفداران عسل طبیعی با آن مواجه هستند، می‌پردازیم.

حتماً تا به حال با این اتفاق مواجه شده اید که عسل طبیعی شفاف و زلالی را از زنبورداری معتمد و درستکار خریداری کرده اید و بعد از مدتی متوجه می‌شوید که عسل سفت، روشن و کدر شده و حالت شکری پیدا کرده است. به این حالت اصطلاحاً شکرک زدن، رس کردن یا کریستالیزه شدن گفته می‌شود.

بسیاری از مردم پس از مواجه شدن با این اتفاق گمان می‌کنند که زنبوردار متقلب بوده و عسل مصنوعی یا بی‌کیفیت به آن‌ها فروخته است. در صورتی‌که به هیچ عنوان این‌گونه نیست.

این پدیده طبیعی هنگامی ‌اتفاق می‌افتد که گلوکز، یکی از سه قند اصلی موجود در عسل، خود به خود در عسل که یک محلول فوق اشباع است، رسوب می‌کند. گلوکز آب از دست می‌دهد (تبدیل به مونوهیدرات گلوکز می‌شود) و به شکل کریستال (جسمی‌جامد با ساختاری دقیق و منظم) در می‌آید. این کریستال‌ها شبکه‌ای را به وجود می‌آورند که سایر اجزای عسل را به صورت سوسپانسیون بی حرکت کرده و در نتیجه حالت نیمه جامد ایجاد می‌کند.

عوامل شکرک زدن عسل

عوامل زیر در شکرک زدن عسل دخالت دارند:

• درجه حرارت
• نسبت گلوکز و فروکتوز در عسل
• گرده گل

درجه حرارت

هرچه دما پایین‌تر و محیط سردتر باشد، عسل زودتر شکرک می‌زند. اگر دما به زیر 50 درجه فارنهایت (10 درجه سانتیگراد) برسد، عسل در کندو شکرک می‌زند.

نسبت گلوکز و فروکتوز در عسل

عسل طبیعی یک محلول فوق اشباع از دو قند گلوکز و فروکتوز است. نسبت این دو قند در عسل بستگی به گیاهانی دارد که زنبورها برای تهیه عسل از آن‌ها تغذیه می‌کنند. گلوکز کریستالیزه می‌شود؛ بنابراین بعضی از انواع عسل که گلوکز کمی ‌دارند در برابر شکرک زدن مقاومت بیشتری دارند.

عسل‌های یونجه و شبدر به سرعت شکرک می‌زنند. عسل‌های افرا، تاپلو و توت سیاه به آرامی ‌کریستالیزه می‌شوند.

گرده

وجود گرده در عسل به نوعی نشان دهنده طبیعی بودن عسل است. گرده مشخص می‌کند که زنبور از شهد چه گیاهانی استفاده کرده است. عسل خالص که فیلتر نشده و گرما ندیده است، مقداری گرده دارد. وجود گرده داخل عسل فرآیند شکرک زدن را تسریع می‌کند.

نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که هم عسل طبیعی و هم عسل تغذیه‌ای هر دو شکرک می‌زنند و شکرک زدن ملاکی برای طبیعی بودن عسل نیست.

شکرک زدن کاملاً عادی و طبیعی است. عسل شکرک زده مانند عسل مایع قابل مصرف است و خیلی افراد به دلیل اینکه حالت چسبندگی ندارد و جایی را کثیف نمی‌کند، آن را ترجیح می‌دهند. اما اگر شما بافت عسل شکرک زده را دوست ندارید، به راحتی می‌توانید آن را مجدداً صاف و شفاف کنید.

چگونه عسل شکرک زده را درست کنید؟

برای اینکه عسل شکرک زده را به حالت قبل آن برگردانید، به ترتیب زیر عمل کنید:

شیشه را در قابلمه آب گرم قرار دهید، حرارت را روی متوسط ​​تا کم تنظیم کنید و هم بزنید تا کریستال‌ها حل شوند. همچنین می‌توانید شیشه را در قابلمه‌ای با آب داغ قرار داده و بگذارید تا مایع شود. توجه داشته باشید که عسل باید به آرامی ‌حرارت داده شود تا آسیب نبیند و از قرار دادن مستقیم آن روی آتش خودداری کنید.

اگر عجله دارید و می‌خواهید عسل خود را با سرعت به مایع تبدیل کنید، به صورت زیر عمل کنید:

عسل طبیعی را در مایکروویو قرار داده و به مدت 30 ثانیه گرم کنید. آن را درآورده و خوب هم بزنید. اگر هنوز کریستال‌هایی وجود دارد، اجازه دهید تا 20 ثانیه خنک شود و سپس مجدداً 30 ثانیه گرم کنید و همین کار را تا حل شدن تمام گرانول‌ها انجام دهید.

گرانول‌ها بعد از ذوب شدن برای مدتی ناپدید می‌شوند اما ممکن است مجدداً برگردند. شما می‌توانید هر بار روند گرمایش را تکرار کنید.

آیا می‌دانید عسل را می‌توان منجمد کرد! اگر استفاده دائم از عسل ندارید می‌توانید آن را در ظرف‌های کوچک بسته بندی کرده و در فریزر قرار دهید. هر بار به میزان مورد نیاز خارج کنید و اجازه دهید در دمای اتاق ذوب شود. انجماد کمک می‌کند تا از شکرک زدن جلوگیری شود.

بهترین روش نگهداری از عسل طبیعی

عسل آسان‌ترین ماده خوراکی برای نگهداری است. کافی است آن را در ظرفی که درب آن به خوبی بسته می‌شود، قرار داده و در مکانی خنک و دور از تابش مستقیم آفتاب نگه دارید. چند نکته کلیدی برای نگه‌داری از عسل عبارت است از:

عسل را در ظرف شیشه‌ای یا پلاستیکی نگه داری کنید.

توصیه می‌شود عسل را در همان ظرف اصلی که از ابتدا در آن ریخته شده یا یک ظرف پلاستیکی مرغوب یا شیشه‌ای نگهداری کنید و از قرار دادن عسل در ظرف فلزی خودداری کنید زیرا می‌تواند اکسید شود.

اگر می‌خواهید مدت طولانی از عسل طبیعی نگه داری کنید، ظرف شیشه‌ای مطلوب‌تر است.

لازم نیست عسل را در یخچال قرار دهید.

در واقع اگر این کار را انجام ندهید، بسیار بهتر است زیرا دمای سرد باعث جامد شدن عسل می‌شود و استفاده از آن را سخت می‌کند. در این حالت باید بگذارید تا به حالت مایع برگردد. قرار دادن عسل در یخچال احتمال شکرک زدن آن را هم افزایش می‌دهد.

از گرما و رطوبت جلوگیری کنید.

بدترین کاری که می‌توانید برای عسل طبیعی انجام دهید قرار دادن آن در معرض حرارت و رطوبت است. دمای طبیعی اتاق ایده‌آل است. اگر خانه شما گرم است، خنک‌ترین نقطه در انبار را برای نگه‌داری عسل انتخاب کنید. همچنین حتماً آن را از اجاق گاز، هرگونه وسایل تولید کننده گرما و نور خورشید دور نگه دارید زیرا خواص، عطر و طعم آن از بین می‌رود.

برای جلوگیری از وارد شدن رطوبت به عسل اطمینان حاصل کنید که درب ظرف نگه‌داری عسل کاملاً محکم است و هر زمان که می‌خواهید عسل بردارید از یک قاشق خشک استفاده کنید. حتی مقدار کمی‌ آب هم می‌تواند باعث تخمیر شود و عسل را ترش و بی‌کیفیت کند.

ماندگاری عسل چقدر است؟

عسل طبیعی ماندگاری بسیار طولانی دارد. غلظت بالای قند، عسل را به یکی از پایدارترین غذاهای طبیعی تبدیل کرده است که اگر به درستی نگه‌داری و ذخیره شود می‌تواند ماندگاری تقریباً نامحدودی داشته باشد.

اگر به تاریخ درج شده روی عسل‌های کارخانه‌ای دقت کنید، مشاهده خواهید کرد که بهترین زمان مصرف عسل را حدوداً دو سال تعیین کرده‌اند. توجه داشته باشید که ماندگاری عسل به نحوه تولید -پاستوریزه یا خام، بسته بندی و غیره- و نحوه نگهداری آن بستگی دارد. برخی تغییرات شیمیایی طبیعی وجود دارد که می‌تواند موجب کدر شدن عسل شود. همچنین ممکن است به مرور زمان اندکی از عطر و طعم خود را از دست بدهد؛ اگرچه به معنای فساد نیست.

تفاوت عسل طبیعی و ارگانیک

گاهی اوقات وقتی می‌خواهید عسل مورد نیاز خود را خریداری کنید با واژه‌هایی مانند عسل ارگانیک، عسل معمولی، عسل خام و غیره مواجه می‌شوید که می‌توانند کمی‌ گیج‌کننده باشند.

بسیاری از این واژه‌ها برای اهداف بازاریابی و جذب مشتری هستند. اما توجه داشته باشید که طبیعی بودن عسل به معنای ارگانیک بودن آن نیست. عسل طبیعی می‌تواند ارگانیک یا غیر ارگانیک باشد.

معنای این واژه‌ها در حالت استاندارد به صورت زیر است:

عسل معمولی:

• در محصولات، مزارع و جنگل‌هایی که ممکن است با سموم دفع آفات سمپاشی شده باشند، تولید شود.
• درمان زنبورها با آنتی بیوتیک (مانند سیپروفلوکساسین) و تغذیه زمستانی با آب قند یا شربت‌های کم هزینه دیگر (نیشکر، ذرت، چغندر، برنج، تاپیوکا و غیره) انجام شده باشد.
• کندوهای ساخته شده از مواد غیر آلی که ممکن است دارای آفات یا عنکبوت باشند و با مواد غیر آلی تمیز شوند.
• عسل استخراج شده پاستوریزه و فیلتر شده است که به معنای گرم شدن در دمای بالا، از بین بردن آنزیم‌ها و افزایش سطح سموم است.
• مواد افزودنی اضافه شده است.

عسل ارگانیک خام:

اشاره به عسل خام دارد که بلافاصله از سلول‌های شانه خارج می‌شود. این عسل خالص نیست و ممکن است حاوی ذرات گرده، تکه‌های بدن زنبورهای مرده مثل پاها و بال‌ها، تکه‌های موم و سایر ناخالصی‌ها باشد. به همین دلیل است که می‌توان آن را با یک کیسه مش ریز صاف کرد تا این ناخالصی‌ها از بین بروند. این عسل باید:

• بیش از 95 درجه فارنهایت (35 درجه سانتیگراد) یعنی دمای طبیعی کندوی زنبور عسل گرم نشود.
• در صورت تمایل برای حذف ذرات بزرگ می‌تواند صاف شود.
• فیلتر یا اولترا فیلتر نشود.
• پاستوریزه نشود.
• مواد افزودنی دیگری نداشته باشد.
• در ظرف‌های ارگانیک (شیشه‌های قهوه‌ای روشن یا کهربایی) نگهداری شود.
• مطابق با مجموعه استانداردها و شرایط هر کشور، از مدیریت ارگانیک مناسب پیروی کرده باشد.

عسل طبیعی یک ماده مغذی و مفید است که نه تنها انرژی‌زا و تأمین کننده قند مورد نیاز بدن است بلکه خواص درمانی بسیار زیادی هم دارد که آن را به یک جزء اصلی سبد خانوار تبدیل کرده است. اگرچه عسل طبیعی قیمت بالایی دارد اما اگر جایگزین قند و شکر شود با تأثیراتی که بر سلامتی انسان دارد، مطمئناً در نهایت بسیار مقرون به صرفه خواهد بود و می‌تواند تحقق شعار پیشگیری بهتر از درمان است، باشد.

منبع +++++